Kirish. Qurilish materiallari va buyumlarining umumiy asoslari. Qurilish materiallarining asosiy xossalari

Deformativlik  
Elastiklik-kuch olingandan keyin materialning avvalgi shakli va 
o‘lchamlarini tiklash xususiyatidir.
Material tashqi kuch ta’sirida qoldiq deformatsiyaning eng avvalgi nuqtasi 
elastiklik chegarasi deyiladi. Elastiklik chegarasida nisbiy uzayish kuchlanishga 
to‘g‘ri proporsional bo‘lgani uchun kuch olingach material avvalgi shakli va 
o‘lchamlarini qoldiq deformatsiyasiz tiklay oladi.
Elastiklik moduli E (YUng moduli). Guk qonuniga binoan ichki
zo‘riqishni (b) nisbiy uzayish yoki qisqarishga ( ) nisbatidir:

---

E
, MPa
Siqilish yoki cho‘zilishdan hosil bo‘ladigan ichki zo‘riqish b R F
formula yordamida topiladi. Bu erda, R-ta’sir etayotgan kuch; F-
ko‘ndalang kesim yuzasi.
SHisha elastik mo‘rt deformatsiyalanadi va elastiklik chegarasida sinadi. 
Po‘lat, kristall tuzilishli polimerlar yuqori kuchlanishlarda ham elastiklik 
xususiyatini yo‘qotmaydi va plastik zonada sinadi. Beton, qorishma va shu kabi 
kompozitsion materiallarga mustahkamlik chegarasining 20% qadar kuch 
qo‘yilganda chiziqsiz bog‘lanishli elastik deformatsiyalanish yuz beradi. Kauchuk, 
rezina va shu kabi elastomerlarda elastik deformatsiya 100% dan ham oshishi 
mumkin. Materialda kuch ta’sirida bo‘ylama va ko‘ndalang deformatsiyalar hosil 
bo‘lib, ularning nisbati Puasson koeffitsienti (M) bilan ifodalanadi.
Plastiklik materialning tashqi kuch ta’sirida shakli va o‘lchamlarini 
buzilmasdan o‘zgartirish va kuch olingach avvalgi holatini to‘la tiklay olmaslik 
xususiyatidir. Bunday materiallarga po‘latning ayrim turlari, plastmassalar, 
bitumlar va boshqalar kiradi. Plastiklik ko‘p xollarda harorat o‘zgarishiga bog‘liq 
bo‘ladi.
Mo‘rtlik-materialga 
tashqi 
kuch 
ta’sir 
etganda 
sezilarli 
deformatsiyalanmagan xolda buzilishi uning mo‘rtligidir. Mo‘rt materiallar 
siqilishga yaxshi qarshilik ko‘rsatib, egilishga va cho‘zilishga yomon ishlaydi. 
Mo‘rt materiallarga tabiiy tosh, shisha, beton, silikat va shu kabilar kiradi.