Kirish. Qurilish materiallari va buyumlarining umumiy asoslari. Qurilish materiallarining asosiy xossalari

Egilishdagi mustahkamlik chegarasi. Materiallarning egilishga sinaganda 
namuna ikki tayanchga qo‘yiladi va simmetrik ravishda eguvchi kuch ta’sir 
ettiriladi.
2.2-jadval
Ba’zi qurilish materiallarining siqilishdagi mustahkamlik chegarasi  
Materiallar
Siqilishdagi mustahkamlik chegarasi, MPa
Granit
120-250
Marmar
80-300
Oddiy g‘isht
7.5-30
Silikat g‘isht
7.5-20
Og‘ir beton
10-80
Engil beton
50-40
Ko‘pik beton
1,5-40
Plastmassa
4-500
Po‘lat
380-1000 (va yuqori)
Egilishdagi mustahkamlik chegarasi. Materiallarning egilishga sinaganda 
namuna ikki tayanchga qo‘yiladi va simmetrik ravishda eguvchi kuch ta’sir 
ettiriladi.
To‘g‘ri to‘rt burchak kesimli namunaning o‘rtasiga qo‘yilgan bitta yig‘indi 
kuch ta’siridan uning egilishdagi mustahkamlik chegarasi (R
eg
, MPa) quyidagicha 
topiladi:
3Pbuz l 
R
eg 
2b h
2
Agar ikkita yig‘indi kuch namunaning o‘qiga nisbatan simmetrik ravishda 
qo‘yilgan bo‘lsa, formula quyidagicha bo‘ladi:
3Pbuz (l  a) 
Reg  
b  
2
,
h 
bu erda: R
buz
-buzuvchi kuch, N; l-tayanchlar orasidagi masofa, m; a-
kuchlar orasidagi masofa, m; b va h-kesim yuzasining eni va balandligi, m.

---

Material egilishga sinalganda neytral o‘qning yuqori qismi siqilishga, 
pastki qismi esa cho‘zilishga ishlaydi. Odatda materiallarning buzilish alomatlari 
(darz, yoriq va sh.k.) ularning cho‘ziluvchi qismida boshlanadi.
CHo‘zilishdagi mustahkamlik chegarasi. Materiallar cho‘zilishdagi 
mustahkamlik chegarasiga qarab uch guruxga bo‘linadi:
1)cho‘zilishdagi mustahkamlik chegarasi siqilishdagiga nisbatan ko‘p 
bo‘lgan tolali materiallar (yog‘och, shisha tolasi);
2)cho‘zilishdagi va siqilishdagi mustahkamlik chegarasi o‘zaro teng yoki 
oz farq qiluvchi materiallar (po‘lat);
3)cho‘zilishdagi mustahkamlik chegarasi siqilishdagiga nisbatan kam 
bo‘lgan materiallar (tosh materiallar, shisha, cho‘yan va sh.k.).
Materiallarning cho‘zilishdagi mustahkamlik chegarasini aniqlash uchun 
undan davlat standartida ko‘rsatilgan namunalar tayyorlanadi.
Mo‘rt materiallarning (tabiiy toshlar, beton, sementli qorishma, keramika 
va sh.k.) cho‘zilishdagi mustahkamlik chegarasi siqilishdagi
mustahkamlikning 1 10-1 50 qismini tashkil etadi.
Hozirgi vaqtda materiallarning mustahkamligini ultratovush impuls usulida 
aniqlash joriy etilmoqda. Bu usul namunada ultratovushning tarqalishi, so‘nishi va 
rezonans holatlarga asoslangan.
Materiallarning mustahkamligini aniqlash standart usullari namunalari 2.3 
jadvalda berilgan.
2.3-jadval