Kirish. Qurilish materiallari va buyumlarining umumiy asoslari. Qurilish materiallarining asosiy xossalari

Kimyoviy chidamlilik- korroziya. Material kislota, ishqor, tuz eritmalari 
va gazlar ta’siriga qarshilik ko‘rsatish xususiyati kimyoviy chidamlik deyiladi. 
Kimyo, neft-gaz, metallurgiya va sh.k. sanoat tarmoqlarida, sho‘rlangan erlarda 
ishlatiladigan materiallar va konstruksiyalar agressiv suyuqlik va gazlar ta’sirida 
buziladi.
Materiallarning ko‘plari kislota, ishqor, tuz eritmalari, mineral o‘g‘itlar 
ta’siriga chidamsiz bo‘ladi. Masalan, tabiiy tosh materiallari (ohaktosh, marmar, 
dolomit va boshqalar) kislotalar ta’sirida tezda buzilsa, bitumlar va plastmassalar 
esa bu muhitga chidamlidir, ammo ular ham to‘yingan ishqor eritmalarida buzilish 
xususiyatiga ega. Maxsus tarkibli qoplama va polbop keramik plitkalar va 
quvurlar, plastmassalar, bitum va qatronlar agressiv muhit ta’siriga anchagina 
chidamli materiallardir. Materiallarning kimyoviy chidamliligini aniqlash uchun 
uni kukun xolatida yoki namunalar tayyorlab agressiv muhit ta’siriga qo‘yiladi va 
ma’lum vaqtdan so‘ng etalonga nisbatan tarkibi, massasi, mustahkamligi va 
shaklining o‘zgarishiga qarab chidamlilik darajasi aniqlanadi.
Issiqlik-fizik xossalar
Issiqlik o‘tkazuvchanlik. Materiallarning bir yuzasi issiq, ikkinchi yuzasi 
sovuq bo‘lsa, undan issiq oqim o‘ta boshlaydi. Materiallarning issiqlikni kam yoki 
ko‘p o‘tkazishi issiqlik o‘tkazuvchanlik koeffitsienti orqali ifodalanadi.
Issiqlik o‘tkazuvchanlik koeffitsienti haroratlar farqi (t
1
-t
2
) 1
0
C bo‘lgan 
holda, qalinligi 1 m, yuzi 1m2 bo‘lgan namunaning bir yuzasidan ikkinchi 
yuzasiga o‘tkazilgan issiqlik miqdori bilan ifodalanadi. Binobarin, devordan soat 
vaqt ichida o‘tgan issiqlik miqdori Q ni quyidagi formula yordamida aniqlanadi:
Q
.
[S
.
(t
1
-t
2
)
.
] a ,
bu erda: Q-issiqlik miqdori, kJ: S-namunaning yuzi, m
2
;
-issiqlik o‘tish vaqti, soat;
(t
1
-t
2
)-material yuzasidagi haroratlar farqi, 
0
S; a-devorning qalinligi, m.
Bu formuladan aniqlaymiz;
Q
.
a [S
.
(t
1
-t
2
)
.
], (Bt m
.0
S)
Agar a 1m, S 1m
2
, t
1
-t
2
1
0
C va 
1soat bo‘lsa, u xolda 
Q bo‘ladi.
2
Building of materials S.K. Duggal, New Age International (P) Ltd 2008,page 11-15.

---

Issiqlik o‘tkazuvchanlik materialning g‘ovakligi va tuzilishiga bog‘liq. 
Masalan, organik zich materiallar (plastmassalar, bitumlar) uchun 
0,250,35, 
noorganik zich materiallar uchun 
5,0 Vt m 
0
S gacha bo‘lishi mumkin.
Havoning issiqlik o‘tkazuvchanlik koeffitsienti nihoyatda kam bo‘lgani 
uchun ( =0,02) material issiqlik o‘tkazuvchanligi g‘ovaklarning havo, gaz yoki 
suv bilan to‘lganligiga bog‘liq bo‘ladi. CHunki suvning si 0,58, muzniki esa 2,3 
Vt m
.0
S teng bo‘ladi.
Harorat ko‘tarilganda ko‘pchilik materiallarning si ortadi, faqat ba’zi 
materiallarniki (metallar, magnezitli olovga bardoshli materiallar) kamayadi.
Ba’zi qurilish materiallarining issiqlik o‘tkazuvchanlik koeffitsienti 1.1-
jadvalda keltirilgan.