Kirish. Qurilish materiallari va buyumlarining umumiy asoslari. Qurilish materiallarining asosiy xossalari

Mustahkamlikni aniqlash usullari 
Namuna
CHizma
Hisoblash 
formulasi
Material turi
Namuna 
o‘lchamlari,s 
m
Kub
Rsiq Rbuz a2
Beton qorishma 
polimerbeton
10x10x10;
15x15x15;
20x20x20;
7,07x7,07x7, 
Tabiiy tosh 
Silindr
4 P 
R  
buz
2
d 
Beton 
polimerbeton
d 15: h 30

---

Prizma
P 
R
pr 
buz
2
a 
Beton 
polimerbeton
a 10;15;20 
h 40;60;80
Prizma
3P 
l 
R
eg 
buz
2
2bh 
Sement
G‘isht 
4x4x16
12x6,5x25 
Zarbga qarshilik. Tabiiy va sun’iy tosh materiallarni (beton, asfaltbeton) 
avtomobil yo‘llari, trotuar, aerodrom qoplamalari, pol va poydevorlarga 
ishlatilganda ularni zarbga qarshiligi aniqlanadi. Tosh materiallarning zarbga 
qarshiligini aniqlash uchun namunaning diametri va balandligi 25 mm bo‘lgan 
silindr shaklidagi koper tagiga o‘rnatiladi. Zarbga qarshilik (J m
3
) namunani 
buzish uchun sarf etilgan ish miqdori yoki hajm birligiga sarflangan solishtirma ish 
bilan ifodalanadi. Materiallarning zarbga bo‘lgan mustahkamligi ayniqsa seysmik 
aktivlik yuqori bo‘lgan Markaziy Osiyo sharoitida katta ahamiyatga egadir.
Qattiqlik. Materiallarga o‘zidan qattiq jism botirilganda qarshilik 
ko‘rsatish xususiyati uning qattiqligi deyiladi. Materiallarning qattiqligi turli 
usullar bilan aniqlanadi va o‘lchov birligi ham turlichadir.
Bir jinsli tosh materiallarning qattiqlik ko‘rsatkichi 2.4-jadvalda keltirilgan 
Moos shkalasi yordamida topiladi.
Ishqalanishga qarshilik. Pol, zinapoya, yo‘l singari ishqalanish kuchi 
ta’sirida bo‘lgan joylarda ishlatiladigan materiallar ishqalanishga sinab ko‘riladi. 
Buning uchun kub plita yoki diametri 25 mm ga teng bo‘lgan silindr kabi 
namunalar 
tayyorlanadi. 
Materiallarni 
edirilish 
doirasida 
1000 
marta 
aylantirilganda namunaning 1 m2 yuzasidan (F)yo‘qotilgan massaga ishqalanishga 
qarshiligi (I) deyiladi va quyidagicha aniqlanadi:
I (m
1
-m
2
) F, kg m
2
,
bu erda: m
1
va m
2
namunaning ishqalanishdan oldingi va keyingi massalari.