Kirish. Qurilish materiallari va buyumlarining umumiy asoslari. Qurilish materiallarining asosiy xossalari

 
2. Tog‘ jinslari va jins hosil qiluvchi minerallar
  
Tog‘ jinslari shakllanish jixatidan uch genetik guruxlarga bo‘linadi: silikatli 
qotishma (magma) ning qayta kristallanishidan hosil bo‘lgan magmatik jinslar, 
tog‘ jinslarining nurashidan hosil bo‘lgan cho‘kindi tog‘ jinslari, er qatlamida fizik-
kimyoviy sharoitda qayta kristallanib, ko‘rinishi o‘zgargan metamorfik tog‘ 
jinslaridir (2.1-jadval).
2.1 Magmatik tog‘ jinslar  
Magmatik jinslar magmaning vulkanik harakatlar natijasida er yuziga 
toshib chiqishidan yoki erning yoriq va bo‘shliqlarida qotishidan hosil bo‘ladi. 
Magmaning sovush sharoitiga nisbatan chuqurlikda qotgan (intruziv) va toshib 
chiqqan (effuziv) turlarga bo‘linadi. CHuqurlikda qotgan magmatik tog‘ jinslarga 
granit, sienit, diorit, gabbro va boshqalar kiradi. Bunday jinslar yuqori bosim va 
kislorodsiz muxitda asta-sekin sovugani uchun o‘ta zich kristall strukturaga ega 
bo‘ladi.
Toshib chiqqan magmatik jinslar (bazalt, andezit, diabaz, porfir va sh.k.) er 
yuzida tezlik bilan sovushi natijasida to‘la kristallanmagan bo‘ladi. Sovush davrida 
gazsimon moddalarning ajrab chiqishi g‘ovak toshlarni (pemza, tuf) hosil qiladi.
Magmatik jinslarni hosil qiluvchi asosiy minerallarga kvars, dala shpatlari, 
temir-magnezialli silikatlar kiradi.
4
Building of materials S.K. Duggal, New Age International (P) Ltd 2008,page 57,58.

---

3.1-jadval
Tog‘ jinslarining genetik klassifikatsiyasi 
Magmatik 
jinslar 
Massiv 
CHuqurlikdagi 
Granit, sienit, diorit, gabbro 
Toshib 
chiqqan 
Porfir, kvars, diabaz, traxit, porfirit, 
andezit 
Bo‘laklangan 
otilib chiqqan) 
Sochiluvchan 
Vulqon kuli, pemza 
Sementlanga n 
Vulqon tufi 
CHo‘kindi 
jinslar 
Mexanik 
cho‘kindilar 
Sochiluvchan 
sementlangan 
Giltuproq, qum, shag‘al, qumtosh, 
konglomerat, brekchiya 
Kimyoviy 
cho‘kindilar 
Gips, angidrit, magnezit, dolomit, ohak 
tufi, ohaktosh 
Orgonogen 
cho‘kindilar 
CHig‘anoqli ohaktosh, mel, diatomit, 
trepel 
Metamorfik 
jinslar 
Gneyslar (granitsimonlar), gil, slanetslar, (giltuproqli), 
marmarlar (ohaktosh, dolomitlar), kvarsitlar 
(qumtoshlar) 
3.1-rasm. Struktura turlari (sxemasi) 
a) notekis donador; b) tekis donador.