Kirish. Qurilish materiallari va buyumlarining umumiy asoslari. Qurilish materiallarining asosiy xossalari

Metamorfik tog‘ jinslari. Metamorfik tog‘ jinslaridan qurilishda ko‘p 
ishlatiladigani gneyslar, gilli slanetslar, marmarlar va kvarsitlardir.
Gneyslar slanetssimon (qatlamli) tuzilishga ega bo‘lib, granitlarning 
metamorfizmga uchrashidan hosil bo‘lgan. Gneyslar tarkibiga kvars, biotit, 
rogovaya obmanka, dala shpatlari kabi minerallar kiradi. Ular granit kabi yuqori 
mustahkamlikka ega, lekin muzlaganda qatlamlanib buziladi.
Gneyslar poydevorlar, yo‘l qoplamalari barpo etishda ishlatiladi.
Kristalli slanetslar mayda donali tuzilishga ega bo‘lib, kvars, biotit va 
muskavit minerallaridan iborat bo‘ladi. Slanetslarning gilli, kremniyli, slyudali va 
boshqa turlari mavjud bo‘lib, tombop plitalar tayyorlashda ishlatiladi. Slanets 2-8 
mm qalinlikda osongina qatlamlanishi mumkin. Uning zichligi 2,7-2,8 g sm
3
, 
g‘ovakligi 0,3-3%, siqilishdagi mustahkamligi 50-240 MPa bo‘ladi. Slanetsdan 
pol, zinapoya qoplamalari qismlari tayyorlash mumkin.
Kvarsitlar qumtoshlarning qayta kristallanishidan hosil bo‘lgan mayda 
donali tog‘ jinslaridir. Kvarsit 95-99% kvarsdan (SiO
2
) iborat bo‘lib, siqilishdagi 
mustahkamligi 100-455 MPa, olovga bardoshliligi 1710-1770
0
S.
Qurilishda kvarsitlar devor toshlari, bruschatka, yo‘l va ko‘prik 
qoplamalarida, kislotaga chidamli material sifatida ishlatiladi.
Marmar-mayda, o‘rtacha va yirik donador zich tog‘ jinsi bo‘lib, ohaktosh 
va dolomitlarni yuqori bosim va harorat ta’sirida metamorfizmga uchrashidan hosil 
bo‘lgan. Sof marmar oq rangda, minerallar aralashsa yashil, qizil, kulrang, qora va 
qoramtir bo‘lishi mumkin. Aralashgan minerallarning bir tekis tarqalmaganligi 
marmar teksturasi turli gulli bo‘lishiga sababchidir.
Marmar zichligi 2,8 g sm
3
, suv shimuvchanligi 0,7 % gacha, siqilishdagi 
mustahkamligi esa 100-300 MPa, qattiqligi 3-4. Marmar oson qayta ishlanadi, 
jilolanadi. Marmar qurilishda ichki va tashqi devorlarni bezashda, zinapoya, deraza 
tokchalari, chiqindilari esa koshinkor beton buyumlar, murakkab bezak 
qorishmalari tayyorlashda ishlatiladi. Marmar bino va inshootlarni tashqi bezagi 
uchun ishlatilganda vaqt mobaynida havodagi namlik va turli gazlar ta’sirida 
jilosini yo‘qotib boradi.
Marmar O‘zbekistonning Nurota, Qurama, CHotqol tog‘ tizmalarida 
ko‘plab uchraydi. SHulardan eng mashxuri Nurota marmar konlari tizimidir. 

---

Toshkent shaxridagi Navoiy nomli teatr, Xalqlar do‘stligi saroyi binolari maxalliy 
marmar toshlar bilan bezatilgan.