KiRisiw FilosofiYA, onin’ mashqalalari ha’m funktsiyalari adamnin’ aldmda tek g’ana o’mir, o’ndiris h t. b menen baylarusli ma’seleler turmaydi. «01 qorshag’an du’nya ne?»

gumanistlik (X1V-XV a’sirler)—adam problemasi sheshiledi, onin’ qu’direti ha’m ulhhg’i bekkemlenedi, shirkew dogmatlari biykarlanadi (F.Pctrarka, L.Valla);

neoplatoniklik (XV-XVI a’sirler) bag’dar—idealistlik ko’zqarasta ta’biyat qubihslarm, kosmosti, adam problemasin biliwge ha’reket etedi, Platon ta’limatm rawajlandiradi (N.Kuzanskiy, P.Mirandola, Paratsels);

naturfilosofiyahq bag’dar (XVI a’.—XVII a’, baslan)—ilimiy ha’m astronomiyahq ashiliwlarg’a tiykarlanip, a’lemnin’, kosmostin’ ha’m du’nyanin’ du’zilisi haqqindag’i ko’zqaraslardi o’zgertiwge urindi (N.Kopernik, Dj.Bruno, G.Galiley);

reformatsiyahq bag’dar (XVI-XVII a’sirler)—shirkewlik ideologiyam ha’m adamlar menen shirkew arasindag’i o’z ara qatnasiqlardi qayta qarawg’a umtiladi (E.Rotterdamskiy, J.Kalvin, M.Lyuter, T.Myuntser, Usenlif);

siyasiy bag’dar (XV-XVI a’sirler)—ma’mleketti basqariw problemalan menen baylanisii (N.Makiavelli);

utopiyahq-sotsialistlikbag’dar (XV-XVII a’sirler)—ma’mleket ta’repinen jeke menshikliktin’joq boliw jag’dayinda barliq o’z ara qatnasiqlardi retlestiriw tiykannda idealhq ma’mleketti jaratiwg’a umtihw (T.Mor, T.Kampanella).


Joqanda bizler orta a’sirler ha’m Qayta tikleniw da’wiri filosoflannin’ antikaliq da’wir filosoflannin’ isin dawam etkenligin ayttiq. Bul da’wirlerdin’ filosofiyalarinin’ paradigmaliq o’zgesheliklerin salistira otirip, olardin’ ayirmashihqlarm bo’lip ko’rsetiwge boladi.
Anlikaliq da’wirdiu’, orta a’sirlerdin’ ha’m Oyaniw da’wirinin’ filosofiyasindag’i ayirmashdiqlar:
Antikahq da’wir filosofiyasinin’ shin'in bir pu’tin jaqsiliq, du’nya ju’zlik aqil, du'nya ju’zlik ruwx, kosmos quraydi. Bul jerde subckt ha’m ta’biyatqa aniq bo’liw ko’zge taslanbaydi.
Orta a’sirlerde antikahq filosofiya o’zgeriskc ushiraydi: bir pu’tin jaqsihqtm’ ornina quday qoyiladi ha’m usig’an sa’ykes du’nya ju’zlik aqildi iisus, Allax sipatinda, du’nya ju’zlik ruwxti ka’ramatli niwx sipatinda tu’sinedi. Orta a’sirler filosofiyasinin’ tiykannda eki printsip jatir: antikahq da’wirge jat bolg’an do’retiw ideyasi ha’m ashihw ideyasi. Oyamw da’wirindc quday dep barhq ta’biyatliqqa immanentlilikti (tiyislilikti) tu’sinedi.

• 
  
  Antikahq du’nyag’a ko’zqarasta universalizm, kosmotsentrizm, politeizm u’stemlik su’redi. Orta a’sirlerdin’ du’nyag’a ko’zqarasinda teotsentrizm ha’m monoteizm u’stinlikke iye boladi. Oyaniw da’wirinde panteistlik ideyalar u’stemlik su’redi.
  
• 
  
  Antikahqtan orta a’sirlcrge o’tiw da’wirinde subekt ta’repine qaray aytarliqtay bunlis iske asinladi. Biraq subektivlilik absolyut insan printsi pi tiykannda bahalanadi. Oyaniw da’wiri tag’i bir ma’rte subektivlilik ta’repine qaray adim atip, antropotsentrizmge keledi, yag’niy du’nyamn’ jaratihw orayina adam qoyiladi. Formalliq jaqtan du’nyanm’ tiykann burmg’isinsha quday iyeleydi, biraq diqqat og’an emes, al adamg’a qaratiladi.