Korxonalarda moliyaviy risklarni boshqarish

 
4. Moliyaviy risklarni miqdoriy baholash ko„rsatkichlari 
Albatta kelgusidagi hodisalar oqibatlarini oldindan aniq prognoz qilish 
mushkul sanaladi. Biroq riskni baholashda kelgusidagi ehtimolli natijalar va ularni 
qo„lga kiritish imkoniyatlarini miqdor ko„rsatkichlar orqali ifodalash kerak 
hisoblanadi.
Eng sodda ko„rinishda bunday ifoda barcha ehtimolli natijalar qiymati va 
ularni amalga oshirish ehtimolligidan iborat bo„ladi.
Misol uchun ikkita «A» va «V» firmalarning aksiyalarini sotib olish 
imkoniyatini ko‘rsak. Aksiyalar bo„yicha faraz qilinadigan daromadlilikning 
qiymati va ularning ehtimolligi haqida olingan ekspert baholari quyidagi 2-
jadvalda ko„rsatilgan. 
2-jadval 
Aksiyalar bo„yicha daromadlilik qiymati va ularning ehtimolliyligi 
 
Prognoz 
Ehtimollik, r 
Aksiyalar daromadliligi, % 
«A» firmasi 
«B» firmasi 
Pessimistik 
0,3 
-70 
10 
Ehtimolli 
0,4 
15 
15 
Optimistik 
0,3 
100 
20 
Ma‟lumki, voqealarni rivojlantirishning ko„plab turli xil stsenariylarini 
qo„rish mumkin. U yoki bu hodisaning sodir bo„lish oqibatlarini ta‟riflashga qulay 
va universal yondashuv – bu barcha mumkin bo„lgan tasodifiy qiymat (masalan, 
daromadlilik) uchun uning amalga oshish ehtimolliyligini belgilashdan iborat 

---

hisoblanadi. Bu qoida tasodifiy qiymatning ehtimolli taqsimot qonuni deb 
nomlanadi. 
X tasodifiy qiymatning F
X
(x) ehtimolli taqsimot funksiyasi deb shunday 
funksiyani aytiladiki, unda berilgan har qanday x ifodasiga {X} hodisa 
ehtimolligining qiymati mos keladi: 
( ) * + ( ) 
Bu erda 
r – X tasodifiy miqdorning qiymati xdan oshmasligining ehtimolligi. 
Agar 
funksiyasi uzluksiz va differensiyalanuvchi bo„lsa, tadqiq 
qilinayotgan tasodifiy qiymatning boshqa qulay ifodalash usuli F
X
(x) 
ehtimollikning zichligi funksiyasi hisoblanadi va u x nuqtadagi taqsimot 
funksiyasining hosila funksiyasi bo„ladi: 
( )
 
( ) ( ) 
Taqsimot funksiyasi yoki tasodifiy qiymatning ehtimolli zichligini bilib 
olgach, uning sodir bo„lish qiymatining aniqlik darajasi va unga mos keladigan 
hodisalar haqida xulosalar qilish mumkin. 
Amaliyotda ko„plab masalalarni echish uchun ko„pincha tasodifiy qiymatning 
ba‟zi parametlarini bilish etarli hisoblanadi. Ulardan eng muhimlari – bu o„rta yoki 
kutilayotgan qiymat (matematik kutilish), dispersiya va standart (o„rtacha 
kvadratik) chetlanishlar hisoblanadi.