Korxonalarda moliyaviy risklarni boshqarish

 
Moliyaviy risklar 
turlari 

---

kichik turlari korxona kapitali boʻyicha mumkin boʻlgan yoʻqotishlar bilan 
bogʻlangan. Ular ham eng xavfli moliyaviy risklar guruhiga kiritiladi. 
Inflyatsion risk. Inflyatsion iqtisodiyot sharoitida bunday risk turi moliyaviy 
risklarning mustaqil turi sifatida qaraladi. Inflyatsion risk kapitalning real qiymati, 
shuningdek inflyatsiya sharoitida moliyaviy operatsiyalarni amalga oshirishdan 
kutilgan daromadlar qadrsizlanishi mumkinligi bilan tavsiflanadi. Shunday ekan, 
risklarning bu turi hozirgi sharoitda doimiy e‟tiborni talab qiladi va korxonaning 
barcha moliyaviy operatsiyalariga yoʻldosh boʻladi va korporativ moliyani 
boshqarishda doimiy diqqat e‟tibor qaratilishini talab etadi. 
Foiz riski. Bu risk turi moliya bozoridagi foiz stavkalarining kutilmagan 
oʻzgarishlari (depozit va kredit stavkalari boʻyicha) natijasida yuzaga keladi. 
Mazkur moliyaviy risk turi paydo boʻlish sabablari (agarda inflyatsion risk ta‟siri 
boʻlmasa) sifatida davlatning tartibga solish siyosati ta‟siri ostida moliya bozori 
kon‟yukturasi oʻzgarishi, boʻsh pul mablagʻlariga taklifning oʻsishi yoki pasayishi 
va boshqa omillar koʻrsatib oʻtiladi. Bu risk turining salbiy moliyaviy oqibatlari 
korxona emission faoliyatida (aksiya va obligatsiyalar emissiyasi boʻyicha), uning 
dividend siyosatida, qisqa muddatli moliyaviy qoʻyilmalarida va ba‟zi boshqa 
moliyaviy operatsiyalarida koʻzga tashlanadi. 
Valyuta riski. Bu risk turi tashqi iqtisodiy faoliyatda oʻziga xos boʻlgan 
korxonalarda (xom ashyo, materiallar, yarim tayyor mahsulotlar import qiluvchi 
hamda tayyor mahsulot eksport qiluvchi korxonalarda) kuzatiladi. Valyuta riski 
korxona tashqi iqtisodiy operatsiyalarida foydalaniladigan xorijiy valyuta 
ayirboshlash 
kursining 
oʻzgarishi bevosita ta‟siri natijasida kutilgan 
daromadlarning va bu operatsiyalardan kutilgan pul oqimlarining toʻliq 
olinmasligida koʻrinadi. Bunda xom ashyo va materiallar importi boʻyicha mos 
xorijiy valyuta ayirboshlash kursining milliy valyutaga nisbatan oshishidan 
korxona yutqazadi. Bu kursning pasayishi tayyor mahsulot eksporti boʻyicha 
korxona moliyaviy yoʻqotishiga sabab boʻladi. 
Depozit riski. Bu risk depozit omonatlarining qaytmasligi (depozit 
sertifikatlarining qoplanmasligi) mumkinligida aks etadi. Depozit risklari nisbatan 
kutilmaganda va korxona depozit operatsiyalarini amalga oshirish uchun tijorat 
bankini notoʻgʻri baholash hamda muvaffaqiyatsiz tanlash bilan bogʻliq hollarda 
uchraydi. Depozit riskining yuzaga kelish holatlari rivojlangan mamlakatlar 
amaliyotida kamdan-kam holatlarda uchraydi. 
Kredit riski korxona moliyaviy faoliyatida xaridorlarga tijorat krediti yoki 
iste‟mol krediti taqdim etilgan holatlarda uchraydi. Kredit riskining yuzaga kelish 
kreditga berilgan tayyor mahsulot uchun toʻlov amalga oshirilmasligida yoki oʻz 
vaqtida hisob-kitoblar qilinmasligida koʻzga tashlanadi. 
Soliq riski. Moliyaviy riskning bu turi quyidagilarda aks etadi: xoʻjalik 
faoliyatining alohida yoʻnalishlarini amalga oshirishga yangi soliqlar va ularga 
tenglashtirilgan toʻlovlar joriy etish ehtimoli; amaldagi soliqlar va majburiy 
ajratmalar stavkalarining oshish ehtimoli; alohida soliq toʻlovlari muddatlari va 
shart-sharoitlari oʻzgarishi; korxona xoʻjalik faoliyati sohasiga taqdim etilgan soliq 
imtiyozlarining bekor qilinishi, soliq tekshiruvlari va boshqalar. Korxonalar uchun 

---

bunday risklarni oldindan baholash imkoniyati mavjud boʻlmaganligi sababli ular 
moliyaviy faoliyat natijalariga jiddiy ta‟sir koʻrsatadi.