Kredit mexanizmi, tarkibi elementlari, ilmiy va nazariy yondashuv

5-jadval

O’zbekiston Respublikasi tijorat banklarining kredit quyilmalari YaIMdagi ulushi²⁶

Ko’rsatkichlar	2008	2009	2010	2011	2012	2013	2014	2014-yilda 2008-yilga nisbatan o’zgarishi,%
YaIM trln.so’m	37,7	48,0	61,8	77,8	96,6	119,0	144,9	381,9
Kredit quyilmalari umumiy summasi, trln.so’m	6,4	8, 6	11,5	15,6	20,4	26,5	34,8	543,7
YaIM ga nisbatan %	16,9	17,8	18,6	20,0	21,1	22,3	24,1	142,6

Jadval ma’lumotlaridan ko’rinadiki, respublikamiz tijorat banklari kredit quyilmalari umumiy summasi yillar mobaynida o’sish tendentsiyasiga ega. 2008 yilda banklarning kredit qo’yilmalari salmog’i 6,4 trln.so’mni tashkil etgan bo’lsa, 2014 yilga kelib 34,8 tashkil etgan. Shuningdek, YaIMni o’sish dinamikasi ham yuqori sur’atlarda o’sayotganligini ko’rish mumkin. Xususan, mamlakatimizda YaIM so’nggi olti yil ichida 3 barobardan ko’proq o’sgan. Shunga mos ravishda banklarning kredit qo’yilmalarining YaIMdagi ulushi ham yildan-yilga o’sib bormoqda. O’tgan besh yil ichida YaIMga nisbatan kredit qo’yilmalari salmog’i qariyb 1,32 barobarga o’sganligini ko’rish mumkin. Lekin rivojlangan davlatlarda bu ko’rsatkich ancha yuqori darajaga ega. Iqtisodiyotni bank kreditlari bilan ta’minlanganligi YaIMni 60% foizini tashkil etsa bu normal holat hisoblanadi.

• 
  6-jadval
  
• 
  Tijorat banklari tomonidan mamlakat iqtisodiyotiga ajratilgan kreditlar dinamikasi²⁷
  

Ko’rsatkichlar	2009 yil		2010 yil		2011yil		2012 yil		2013 yil		2014 yil
	Summa mlrd. so’m	%	Summa mlrd. so’m	%	Summa mlrd. so’m	%	Summa mlrd. so’m	%	Summa mlrd. so’m	%	Sum ma mlrd. so’m	%
Jami kreditlar	8556,8	100	11539	100	15652,0	100	20392,0	100	26500	100	34809	100
Qisqa muddatli kreditlar	1848,3	21,7	2769,3	24,0	3850,4	24,6	4730,9	23,2	6095	23,0	8249.7	23.7
Uzoq muddatli kreditlar	6708,5	78,3	8769,6	76,0	11801,6	75,4	15661,1	76,8	20405	77,0	26559.3	76.3

O’zbekiston Respublikasi tijorat banklari tomonidan mamlakat iqtisodiyotiga ajratilgan kredit quyilmalarining o’sishi qisqa muddatli yoki uzoq muddatli kreditlar o’sishi evaziga o’zgarishini tahlil etish muhim ahamiyat kasb etadi. Shu sababli tijorat banklari tomonidan berilgan qisqa va uzoq muddatli kreditlarning amaldagi holatini tahlil qilish muhim ahamiyatga egadir.
Jadval ma’lumotlaridan ko’rinadiki, respublikamiz banklari tomonidan berilgan kreditlarning umumiy hajmida qisqa va uzoq muddatli kreditlarning o’zaro nisbati barqarorligicha qolgan.
Banklar tomonidan ajratilgan kredit qo’yilmalari qoldig’i esa 31,3 foizga o’sib, 2014 yilning holatiga ko’ra 34,8 trln. so’mni tashkil etdi.Ajratilgan kreditlarning 85,8 foizi ichki manbalar hisobiga berilgan bo’lib, tashqi qarzlar asosan uzoq muddatga, asosan iqtisodiyotning strategik tarmoqlarini modernizatsiya qilish, kichik biznes va xususiy tadbirkorlik sub’ektlarini qo’llab-quvvatlash bo’yicha investitsiya loyihalarini moliyalashtirish uchun jalb qilinmoqda.

2007-yil 1-yanvar 2010-yil 1 yanvar 2015-yil 1 yanvar

4-rasm.Iqtisodiyotning real sektoriga yo'naltirilgan kreditlar²⁸

• 
  Hisobot davrida iqtisodiyotning real sektoriga yo'naltirilgan kreditlarning umumiy hajmi 2006-yilning shu davriga nisbatan 8,5 barobarga ko'payib, bugungi kunda ularning miqdori 34800 mlrd. so'mdan ortdi.
  
• 
  Banklarning umumiy kredit portfelida uzoq muddatli kreditlarning ulushi 2014 yilda 76,3 foizni tashkil qilib, ularning hajmi 2013 yildagiga nisbatan 0,7 foizga qisqargan bo’lsa, qisqa muddatli kreditlar esa 2014 yildagi ulushi 23,7 foizni tashkil etib, 2013 yilga nisbatan 0,7 foizga oshdi. Tijorat banklarining kredit qo’yilmalarining tarkibida uzoq muddatli kreditlarning katta ulushni tashkil etishi bank faoliyati uchun ijobiy holat hisoblanadi.