Kristallografiya va mineralogiya

Tenardit – Na
2
[SO
4
]  
Fransuz ximigi Lui Tenar (1777-1875) Shunday nom bilan atalgan.
Kimyoviy tarkibi: Na – 32,27%; S – 22,57%; O – 45,06%. Aralashma sifatida 
ba’zan K
2
O va SaSO
4
bo‘lishi mumkin.
Singoniyasi rombik, simmetriya ko‘rinishi rombo-dipiramidal – 3L
2
3PC. 
Fazoviy gruppasi: a
0
=5,85; b
0
=12,29; c
0
=9,75; a
0
:b
0
:c
0
=0,476:1:0,793.
Tenardit odatda donador agregatlar holida uchraydi. Kristallari juda kam. 
Kristallari dipiramidal va pinakoidal qiyofaga ega.
Tenardit rangsiz, shaffof ba’zan qizg‘ish bo‘ladi. Yaltirashi shishasimon. 
Ulanish tekisligi {010} bo‘yicha mukammal, {101} bo‘yicha ozroq mukammal va 
{100} bo‘yicha makammal emas. Qattiqligi 2,5-3. Mo‘rt. Solishtirma og‘irligi 
2,66. Optik xususiyatlari: ikki o‘qli musbat, Ng=1,485; Nm=1,474; Np=1,464; Ng-
Np=0,021.
Tenarditni aniqlashda diagnostik belgi bo‘lib, kristallar qiyofasi hisoblanadi. 
Rentgenogrammadagi asosiy chiziqlari: 4,62; 3,10; 2,82. Suvda eriydi. Dahandam 
alangasida eriydi va alanga sariq rangga kiradi.
Sun’iy yo‘l bilan tenardit, natriy sul’fatini suvli eritmalarini 32,4°C dan 
Yuqori temperaturada kristallanishi natijasida olinadi.

---

215 
Tenardit suvli basseynlarda cho‘kish yo‘li bilan hosil bo‘lgan cho‘kindi 
mahsulot hisoblanadi. Kuzatishlarni ko‘rsatiishicha tenardit, NaSO
4
ni toza suvli 
eritmalaridan 32,4°C dan yuqori temperaturada cho‘kib kristallanadi, bundan past 
temperaturada esa mirabilit cho‘kadi. Agar eritmada xlorli natriy bo‘lsa, tenardit 
past temperaturalarda ham cho‘kishi mumkin (13,5°C gacha).
Tuzli konlarda tenardit bilan birga mirabilit, astraxanit, galit, gips uchraydi. 
Juda kam hollarda tenardit gidrotermal va pnevmatolit jarayonlarda yuzaga keladi. 
Tenarditning konlari Turkmanistonda (Uzun-Su), shimoli-sharqiy Qozog‘istonda 
(Qulundi cho‘llari), Zakavkaz’eda (Shemaxim rayoni) ma’lum.
O‘zbekistonda tenardit tuzli cho‘l zonalarida va tuzli Sho‘rkon, Kushkanota, 
Qoraumbet konlarida uchraydi. Mirabilit bilan birga kavlab olinib, shisha, soda va 
ximiya sanoatining boshqa sohalarida ishlatiladi.