Kristallografiya va mineralogiya

 
23.1-rasm. Piroksenli skarndagi sheelit 
O‘zbekistonda sheelitni yirik uyumlari G‘arbiy O‘zbekistonda (Langar, 
Qo‘ytosh, Ugat, Ingichka, Qoratepa, Yaxton va boshqalar), ozroq miqdorda esa 
ko‘pgina konlarda (Tim, Rabinjon, Qizqo‘rg‘on, Sharshar, Changalli, Oqboyjuma, 

---

223 
Oqqo‘rg‘on, Kamangaran) topilgan. Sochilgan holda esa sheelit Chotqol va 
Qurama tog‘larini ko‘pgina joylarida uchraydi.
Yerning yuza qismida sheelit unchalik barqaror bo‘lmay tungstitga aylanadi. 
Sheelitni sochilma konlari ham ma’lum.
Sheelit asosiy vol’fram olinadigan manbalardan biridir. 
Vul’fenit – Pb[MoO
4
]  
Avstriyalik mineralog Frans Vul’fen (1728-1805) sharafiga Shunday nom 
bilan atalgan. Sinonimi – sariq qo‘rg‘oshin rudasi.
Kimyoviy tarkibi: Pb – 56,44%; Mo – 26,13%; O – 17,43%. Aralashma 
sifatida CaO, CuO, MgO, WO
3
hamda Cr
2
O
3
va V
2
O
5
bo‘lishi mumkin.
Singoniyasi tetragonal, simmetriya ko‘rinishi tetragonal-piramidal – L
4
. 
Fazoviy gruppasi: a
0
=5,41; c
0
=12,08; a
0
:c
0
=1:2,233.
Vul’fenit odatda yakka kristallar, druzalar va qobiq shaklida uchraydi. 
Kristallarini qiyofasi odatda tabletkasimon, ba’zan dipiramidal.
Vul’fenitni rangi mumdek va asaldek sariqdan qo‘ng‘ir sariqqacha, ba’zan 
kulrang, sarg‘ish-yashil, juda kam hollarda rangsiz xillari ham uchraydi. Chizig‘i 
rangsiz yoki juda och rangli. Yaltirashi olmossimon, singan joylarida 
yog‘langandek. Ulanish tekisligi (111) bo‘yicha mukammal. Qattiqligi 3. 
Solishtirma og‘irligi 6,3-7,0. Optik xususiyatlari: ikki o‘qli, manfiy. Nm – 2,40; 
Np – 2,28; Nm-Np=0,12.
Vul’fenitni aniqlashda diagnostik belgi bo‘lib rangi, tabletkasimon qiyofasi, 
olmossimon, yaltirashi va solishtirma og‘irligini Yuqoriligi xizmat qiladi. 
Rentgenogrammadagi asosiy chiziqlari: 3,17; 2,00; 1,77. H
2
SO
4
va ishqorlarda 
eriydi. Dahandam alangasida eriydi. Fosforli tuzlar bilan oksidlanish alangasida 
sarg‘ish-yashil, qaytaruvchi alangada esa qoramtir – yashil shisha beradi.
Vul’fenit ko‘rg‘oshin konlarining oksidlanish zonasida yuzaga keladi. Bu 
erda u galenit,sserrusit, piromorfit, vanadinit, kalamin va boshqa ikkilamchi 
minerallar bilan bir assotsiatsiyada keladi. Vul’fenit kal’sit,sserussit, piromorfit va 
mimetezit o‘rnida psevdomorfozalar hosil qiladi. Vul’fenit o‘rnida kvars 

---

224 
psevdomorfozalari ma’lum. Vul’fenit Amerikada (Arizonani qo‘rg‘oshin 
konlarida), Avstriyada (Karintin) Chexoslovakiyada (Prshibram koni) topilgan.
Vul’fenit O‘zbekiston oltin va polimetall konlarining oksidlanish zonasida 
juda ko‘p uchraydi.
Bu mineral ancha ko‘p miqdorda boshqa ikkilamchi qo‘rg‘oshin minerallari 
bilan topilganda, qo‘rg‘oshin bilan molibden olish uchun xizmat qiladi.