Kristallografiya va mineralogiya

Vollastonit - Ca[SiO
3
]  
Angliyalik ximik V.Vollaston (1766-1828) sharafiga Shunday nom bilan 
atalgan. Sinonimi – taxta shpati.
Kimyoviy tarkibi: Ca – 34,5%; Si – 24,2%; O – 41,3%. Ba’zan FeO, Na
2
O, 
MgO va Al
2
O
3
bo‘lishi mumkin.
Singoniyasi triklin, simmetriya ko‘rinishi pinakoidal – S. Fazoviy gruppasi: 
a
0
=7,90; 
b
0
=7,28; 
c
0
=7,04; 
α=90°00´; 
β=95°16´; 
γ=103°25´; 
a
0
:b
0
:c
0
=1,085:1:0,967.
Agregatlari radial nursimon, nayzasimon va varaqsimon bo‘ladi. Kristallari 
juda kam uchraydi va ular tabletkasimon qiyofaga ega. Vollastonit kristallarida 
ko‘pincha pinakoidlar ishtirok etadi. Vollastonitni qo‘shaloq kristallari ham 
ma’lum.
Vollastonitni rangi oq. Yaltirashi shishasimon, ulanish tekisligi yuzalarida 
sadafdek. Ko‘pincha shaffof. Ulanish tekisligi mukammal. Qattiqligi 4,5-5. 
Solishtirma og‘irligi 2,78-2,91. Optik xususiyatlari: ikki o‘qli, manfiy. Ng=1,631-
1,635; Nm=1,623-1,633; Np=1,616-1,621; Ng-Np=0,014-0,013.
Vollastonitni aniqlashda diagnostik belgi bo‘lib, rangi, radial-nursimon 
agregati, hamda kristallarini tabletkasimon qiyofasi xizmat qiladi. HCl da erib 
kremnezyom ajralib chiqadi. Rentgenogrammadagi asosiy chiziqlari: 10,0; 4,4; 
1,54. Dahandam alangasida qiyinchilik bilan eriydi. Vollastonit 1200°C dan past 
temperaturada barqaror. Vollastonitni 1200°C ga qizdirganda u ikkinchi polimorf 
modifikatsiyasi, psevdovollastonitga aylanadi. Psevdovollastonit 1200°C dan erish 
temperaturasigacha (1540°C) barqaror.

---

270 
Vollastonit – tipik metamorfik mineral. Ko‘pincha u ohaktoshlarni intruziv 
jinslar bilan kontaktida, yirik uyumlar hosil qilgan holda yoki kal’siyli-magnezial 
silikatlar bilan skarnlar tarkibiga kirgan holda uchraydi.
Vollastonit ohaktoshlar bilan intruziv jinslar kontaktida quyidagi reaksiya 
asosida hosil bo‘ladi:
CaCO
3
+SiO
2
Ca[SiO
3
]+CO
2
Past temperaturada kal’sit va kvars barqaror bo‘lib, Yuqori temperaturada 
vollastonit barqaror. Hosil bo‘lish davomida SO
2
ajralib chiqadi. Vollastonit bilan 
bir assotsiatsiyada kal’sit, diopsid, andradit, epidot, vezuvian, sfen uchraydi. 
Vollastonit konlari Meksikada (Santa-Fe koni), Uralda (Tur’insk), Ukrainada 
ma’lum. Vollastonit O‘zbekistonda ko‘p uchraydigan minerallar qatoriga kiradi. 
Bu mineral Chotqol-Qurama tog‘larida (28.2-rasm) va G‘arbiy O‘zbekistonda juda 
ko‘p uchraydi.
Toza vollastonitdan iborat tog‘ jinslari oq rangli juda pishiq va birmuncha 
uzun tolali «tog‘ juni» tayyorlash maqsadida foydalaniladi.