Kristallografiya va mineralogiya

Allofan – mAl
2
O
3
·nSiO
2
·pH
2
O  
Nomi grekcha so‘z «allofanes» - u, boshqaga o‘xshash degan so‘zlardan 
olingan (allofan och havorang yoki yashil tusli bo‘lgani uchun, mis minerallari 
bilan chalkashtirilgan). Kimyoviy tarkibi: Al
2
O
3
– 23,5-41,6%; SiO
2
– 21,4-
39,11%; H
2
O – 39,0-43,9% ko‘pincha Fe
2
O
3
, MgO, CaO, K
2
O, Na
2
O, CuO, ZnO, 
P
2
O
5
, SO
3
, CO
2
bo‘ladi.
Allofan qiyshiq va chig‘anoqsimon yuzali shishasimon massalar, ba’zan 
kukunsimon oq massalar hosil qiladi. Ko‘pgina rentgenometrik tekshirishlar uni 
amorf holatini ko‘rsatdi. Ayrim namunalari galluazit chiziqlariga yaqinligini 
ko‘rsatdi.
Alofanni rangi och-havorang, yashil-sariq, ba’zan rangsiz, ayrim hollarda 
to‘q yashil, qo‘ng‘ir. Yaltirashi shishasimon, yog‘langandek. Shaffof yoki nur 
o‘tkazadi. Qattiqligi 3,0 atrofida. Juda mo‘rt. Solishtirma og‘irligi 1,85-1,89. 
Sindirish ko‘rsatkichi 1,47-1,51.

---

296 
Allofanni aniqlashda diagnostik belgi bo‘lib shishasimon ko‘rinishi, kichik 
qattiqligi, termik xususiyatlari xizmat qiladi. HCl da elimshak kremnezem hosil 
qilib parchalanadi. Dahandam alangasida sochilib ketadi, lekin erimaydi. Allofanni 
qizdirish egri chiziqlarida ikki xil hodisa kuzatiladi: endotermaik 110-150°C va 
ekzotermik 920-1100°C.
Birinchisi adsorbsion suvni ajratilishi bilan kuzatilsa, ikkinchisi mullitni 
kristallizatsiyalanishini boshlanishi bilan bog‘liq. Degidratatsiya ma’lumotlarini 
ko‘rsatishicha suvni asosiy qismi 110-150°C oralig‘ida chiqib ketadi, butunlay 
suvsizlanish esa 550°C da tugaydi.
Hosil bo‘lishi jihatidan allofan tipik nurash mahsulotidir. U intruziv tog‘ 
jinslarini nurash zonasida galluazit bilan birga uchrab, vaqt o‘tishi bilan kaolin va 
boshqa minerallarga aylanishi mumkin. Bundan tashqari allofan gilli, qo‘ng‘ir 
temirtoshli, hamda ko‘mirli ruda konlarini oksidlanish zonasida uchraydi. Ayrim 
joylarda allofan rudasi bor intruziv tog‘ jinslarini gidrotermal o‘zgarishidan 
endogen jarayonlarda ham hosil bo‘lishi mumkin. Bu mineralni uyumlari Uralda 
(Juravlinsk alunit koni), Xakassk avtonom oblastida (Potexin qishlog‘i yaqinida), 
Ukrainada ma’lum. O‘zbekistonda allofan juda ko‘p uchramasa ham Chotqol-
Qurama tog‘larida, G‘arbiy va Janubiy O‘zbekiston konlarida ancha ko‘p 
kuzatilgan va tekshirilgan.