Kristallografiya va mineralogiya

Vismutin - Bi
2
S
3
  
Nomi tarkibidagi vismutga qarab qo‘yilgan. Sinonimi: bismutinit, vismut 
yaltirog‘i. Kimyoviy tarkibi: Bi – 81,3%, S – 18,7%. Aralashma sifatida Pb, Sb, 
Fe, As bo‘lishi mumkin. Singoniyasi rombik, simmetriya ko‘rinishi rombo-
dipiramidal – 3L
2
3PC. Fazoviy gruppasi: a
0
=11,15; b
0
=11,29; c
0
=3,98. 
a
0
:b
0
:c
0
=0,9874:1:0,3523.
Vismutin uchun yaxlit donasimon ba’zan nursimon uyumlar va cho‘ziq 
kristallar xarakterlidir.
Vismutinni rangi qo‘rg‘oshindek kulrangdan qalaydek oqqacha. Ko‘pincha 
sarg‘ish yoki ola-bula bo‘ladi. Chizig‘ini rangi qo‘rg‘oshindek kulrang. Yaltirashi 
kuchli metallsimon. Shaffof emas. Ulanish tekisligi (010) bo‘yicha mukammal. 
Qattiqligi 2-2,5. Egiluvchan. Solishtirma og‘irligi 6,4-6,8. Elektr tokini 
o‘tkazmaydi. Mikroskop ostida silliqlangan shliflarda kuchli anizotrop va kuchsiz 
pleoxroik xususiyatga ega. Nurni qaytarish ko‘rsatkichi kuchli – 40%.
Vismutinni aniqlashda xarakterli belgi bo‘lib tashqi qismini ola-bula bo‘lib 
tovlanishi, ulanish tekisligini o‘ta mukammalligi, kichik qattiqligi va solishtirma 
og‘irligi Yuqoriligi hisoblanadi. Rentgenogrammadagi asosiy chiziqlari: 3,50; 
3,08; 2,79. HNO
3
da oson eriydi. Suv solingan eritmada oq cho‘kindi hosil qiladi. 
Dahandam alangasida ko‘mir ustida oson eriydi, qaynaydi va sochilib ketadi. 

---

123 
Qaytarish alangasida ko‘mir ustida limon rang sariq vismut oksidi gardlari 
qoldirib, sof tug‘ma vismut sharchalari hosil qiladi.
Vismutin konlari gidrotermal jarayonlar bilan bog‘liq. Vismutin bilan bir 
assotsiatsiyada kassiterit, vol’framit va sul’fidlar uchraydi. Vismutinni dunyodagi 
eng yirik konlari Boliviyada (Tasna, Chorolk) va Peruda ma’lum. Birlashgan 
Hamkorlik davlatlari orasida konlari Zakavkaz’eda va Uralda ma’lum.
O‘zbekistonda Vismutin asosan Chotqol-Qurama tog‘larida (Ustarasoy, 
Burchmulla) Sharqiy Qoramozor konlarida (Adrasman, Juzum), biroz Zirabuloq – 
Nurota tog‘larini g‘arbida (Ingichka, Langar, Choshtepa, Oqqo‘rg‘on va boshqalar) 
va Hisor tog‘larini janubida uchraydi.
Oksidlanish zonasida vismutin barqaror bo‘lmay, vismutni kislorodli 
birikmalariga aylanadi.
Vismutin vismutni asosiy rudasi hisoblanadi. Vismutni rudalari oson 
eriydigan qotishmalar olishda, nurni ikkilanib sindirish darajasi Yuqori bo‘lgan 
shishalar ishlab chiqarishda, kimyoviy preparatlarda, meditsinada va boshqa 
sohalarda ishlatiladi