Kristallografiya va mineralogiya

Pirit – FeS
2
  
Grekcha «piros» - o‘t (olov) degan ma’noni bildiradi. Bu nom piritning 
urganda uchqun chiqarishi va o‘tkir yaltirashi bilan bog‘liq bo‘lsa kerak.
Kimyoviy tarkibi: Fe=46,6%, S=53,4%. Aralashma sifatida Co, Ni, Cu 
ba’zan Au va Ag ishtirok etadi.
Singoniyasi kubik, simmetriya ko‘rinishi didodekaedrik – 4L
3
3L
2
3PC. 
Fazoviy gruppasi a
0
=5,4176.
Pirit ko‘pincha yirik yaxlit donador uyumlar (18.9-rasm), yumaloq, 
buyraksimon, konsentrik-nursimon agregatlar holida, hamda har xil tog‘ jinslari va 
minerallarda xol-xol donalar holida uchraydi (18.10-rasm). Kristallari kubik, 
pentagon-dodekaedrik, oktaedrik qiyofaga ega bo‘ladi. Ko‘pincha kub bilan 
pentagon-dodekaedrni kombinatsiyasi uchraydi. Kub kristallarining tomonlarida 
ko‘pincha parallel chiziqlar bo‘lishi xarakterlidir. Pirit kristallarining o‘lchamlari 
ko‘pincha bir necha santimetrgacha etadi. Uning xilma-xil shakllari orasida eng 
ko‘p tarqalganlari quyidagilardan iborat {100}, {210}, hamda {111}, {321}, 
{110}. Ayrim paytlarda {110} bo‘yicha qo‘shaloq kristallari uchraydi.
Rangi yaltiroq sariq, qo‘pincha jez-sariq, qo‘ng‘ir va ola-bula bo‘lib 
tovlanadi. Mayin dispers xili qora rangli bo‘ladi. Chizig‘ini rangi qo‘ng‘irroq yoki 
yashilroq qora. Yaltirashi metallsimon, ayniqsa tomonlarida juda kuchli. Ulanish 
tekisligi {100} va {111} bo‘yicha o‘ta mukammal emas. 
Qattiqligi 6-6,5. Mo‘rt. Solishtirma og‘irligi 4,9-5,2. U elektrni yaxshi 
o‘tkazmaydi, termoelektrlanish, ba’zi xillari esa detektorlik xususiyatiga ega. 
Qaytarish ko‘rsatkichi juda yuqori – 53%.

---

127 
Piritni rangi, kristallar qiyofasi, tomonlaridagi chiziqlari va Yuqori qattiqlik 
kabi xususiyatlariga qarab boshqa minerallardan ancha oson ajratish mumkin.
Rentgenogrammadagi asosiy chiziqlari: 2,696; 1,629; 1,040. HCl da erimaydi. 
HNO
3
da kukun holida eriydi.