Kristallografiya va mineralogiya

Kobal’tin – CoAsS 
Sinonimi – kobal’t yaltirog‘i.
Kimyoviy tarkibi: Co – 35,4%; As – 45,3%; S-19,3%. Analizlarni 
ko‘rsatishicha Co – 26-34%; As – 42-48%; S-18-21% atorfida bo‘ladi. Aralashma 
sifatida Fe (16% gacha), Ni, Sb bo‘lishi mumkin. Temirga boy xili ferrokobal’tin 
deyiladi.
Singoniyasi kubik, simmetriya ko‘rinishi pentagon tritetraedrik – 4L
3
3L
2
. 
Fazoviy gruppasi a
0
=5,62.
Kobal’tin donador va yaxlit agregatlar, hamda kristallar xolida uchraydi. 
Kobal’tinni yaxshi hosil bo‘lgan kristallari tashqi ko‘rinishi jihatidan piritga 
o‘xshaydi. U oktaedrik, kubik, dodekaedrik qiyofaga ega. Bundan tashqari 
pentagon dodokaedrni tetraedr bilan kombinatsiyasi ham uchraydi.
Kobal’tinni rangi oq yoki po‘latdek oq bo‘lib, och pushti rangda tovlanadi. 
Temirga boy xillari qoramtir kulrang yoki kulrang qora bo‘ladi. Yaltirashi 
metallsimon, chizig‘ining rangi kulrang qora. Qattiqligi 5-6, mo‘rt. Ulanish 
tekisligi kub bo‘yicha o‘rtacha. Solishtirma og‘irligi 6-6,5. Elektrni yaxshi 
o‘tkazmaydi. Mikroskop ostida kobal’tin ko‘pincha anizotrop, qaytarish 
ko‘rsatkichi 51%.
Kobal’tinni aniqlashda diagnostik belgi bo‘lib och pushti tovlanishi va 
Yuqori darajadagi qattiqligi hisoblanadi. Rentgenogrammadagi asosiy chiziqlari: 
2,495; 2,278; 1,074. HNO
3
da eriydi va oltingugurt hamda margimush oksidi 
ajralib chiqadi. Dahandam alangasida ko‘mir ustida erib, kuchsiz magnitlangan 
sharcha bilan As
2
O
3
gardlari hosil bo‘ladi.
Kobal’tin asosan gidrotermal konlarda arsenopirit-glaukodot-kobal’tin va 
smal’tin-xloantit-argentitli formatsiyalarda uchraydi. Birinchi formatsiyada 
kontakt-metasomatik konlarda, ikkinchisida esa tomirsimon konlarda uchraydi. 
Tomirsimon konlarga Kanadani Ontario provinsiyasidagi kobal’t koni, kontakt-

---

132 
metasomatik konga esa Zakavkaz’edagi Dashkeson koni misol bo‘lishi mumkin. 
Kobal’tinning yaxshi yuzaga kelgan kristallari Shvetsiyaning Tunaberg va 
Kanadaning Kobal’t konida uchragan. Nurash natijasida kobal’tin tuproqsimon 
yoki kristallangan (kobal’t gullari) eritringa aylanadi.
Kobal’tin O‘zbekistonda kam uchraydigan minerallardan bo‘lib 
Choqilqolyan (Xojelik) va Qurama (Turongli, Yangikon, Chokadambuloq konlari) 
tog‘larida uchratilgan.
Kobal’tin sanoat uchun zarur bo‘lgan kobal’t olinadigan asosiy manbalardan 
biridir.
Kobal’tning qo‘llanishi uning quyidagi juda qimmatli xususiyatlariga 
asoslangan:
1) Uning har xil birikmalari aynamaydigan zangori, yashil bo‘yoqlar bo‘lib, 
shishalar, sopol buyumlarni bo‘yash uchun ishlatilishi juda qadimdan ma’lum.
2) Kobal’t boshqa metallar bilan sifatli qotishmalar beradigan element 
bo‘lib, po‘latning maxsus navlarini tayyorlashda, unga katta qattiqlik Yuqori 
temperaturaga chidamlilik, magnitlik xususiyatlari beradi.
3) Boshqa metallar (Cr, Mo, W va boshqalar) bilan texnikada juda muhim 
ahamiyatga ega bo‘lgan qotishmalar beradi.