Lektor k f. d., prof. N. G. Abdulladjanova O`zr ssv toshkent farmatsevtika instituti Farmatsevtik kimyo kafedrasi

Ion kuchi va haroratning ta'siri. Amaldagi elektrolitning ion kuchi ortishi bilan elektroforetik harakatchanlik kamayadi. Ion kuchi μ quyidagicha aniqlanadi:
bu erda Ci - ion konsentratsiyasi, mol/l;
Zi - ionning valentligi.
Anion ham, kation ham bir valentli bufer eritmalar uchun ion kuchi molyarlikka teng.
Elektroforez uchun ishlatiladigan elektrolitlarning ion kuchi odatda namunaning tarkibiga qarab 0,01 dan 0,10 gacha tanlanadi, chunki bufer sig'imi komponent zonalari hududida doimiy pH qiymatini saqlab turish uchun yetarlicha katta bo'lishi kerak.
Harorat harakatchanlikka bilvosita ta'sir qiladi, chunki ishlatiladigan elektrolitning qovushqoqligi η haroratga bog'liq kattalikdir. Suvning qovushqoqligi 0 dan 5°C gacha bo'lgan harorat oralig'ida 1° C ga o'zgarganda taxminan 3% ga kamayadi va xona haroratida sekinroq pasayadi. Shuning uchun elektrolitlar harorati oshishi bilan harakatchanlik ortadi.

Aralashmadagi zaryadlangan molekulalarining harakat tezligidagi farqlar quyidagilar bilan aniqlanadi: - harakatni kuchaytiradi: kationlar va anionlarga ta'sir qiluvchi elektr maydonining harakatlantiruvchi kuchi - harakatni sekinlashtirish: ishqalanish kuchi va molekulaning tashuvchi material bilan elektrostatik ta'sir qilish kuchi.

Vharakat=

Bu erda E – elektr maydoni kuchi

q – molekula zaryadi (belgisi va kattaligi)

D – molekula hajmi (shakli) (ishqalanish kuchi)

 - muhit qovushqoqligi

F – molekula va tashuvchi materialning elektrostatik o'zaro ta'sir kuchlari

•  

Kapillyar elektroforez - qo'llaniladigan elektr maydoni ta'sirida elektrolit eritmasidagi kapillyar ichidagi zaryadlangan zarrachalarning migratsiyasiga asoslangan fizik tahlil usuli.
Zarrachalar migratsiya tezligi ularning elektroforetik harakatchanligi va bufer eritmaning elektroosmotik harakatchanligi bilan belgilanadi.
Moddaning elektroforetik harakatchanligi (μef) uning xususiyatlariga (elektr zaryadi, hajmi va shakli) va ajralish sodir bo'ladigan bufer muhitining xususiyatlariga (elektrolitning turi va ion kuchi, pH, qovushqoqlik va qo'shimchalar) bog'liq.
bu yerda q - zarrachaning samarali zaryadi;
η - elektrolit eritmasining qovushqoqligi;
r - zarrachaning Stokes radiusi.
Sferik modda uchun elektroforetik tezlik (νef) quyidagi formula bilan aniqlanadi:
bu erda E - elektr maydonining kuchi;
V - qo'llaniladigan kuchlanish;
L - kapillyarning umumiy uzunligi.
Bufer eritmasi bilan to'ldirilgan kapillyarga elektr maydon ta'sir qilganda, kapillyar ichida elektroosmotik oqim deb ataladigan erituvchi oqimi hosil bo'ladi. Elektroosmotik oqimning tezligi va yo'nalishi kapillyarning ichki devoridagi zaryadning belgisi va zichligi, shuningdek, buferning xususiyatlari bilan belgilanadigan elektroosmotik harakatchanlikka (μeo) bog'liq:
bu erda ɛ - buferning dielektrik o'tkazuvchanligi;
ζ- kapillyar sirtning zeta potensiali.
Elektroosmotik tezlik (νeo) formula bilan hisoblanadi:
Ionlarning elektroforetik va elektroosmotik harakatchanligi zarrachalarning zaryadiga qarab bir xil yoki qarama-qarshi yo'nalishda yo'naltirilishi mumkin; Shunday qilib, erigan moddaning harakat tezligi tenglama bilan aniqlanadi:
Ba'zi hollarda elektroosmotik oqimning yo'nalishini kamaytirish yoki o'zgartirish kerak. Buning uchun kapillyarning ichki devori turli usullar bilan o'zgartiriladi yoki bufer eritmasining pH qiymati o'zgartiriladi.
Namuna kapillyarga kiritilgandan so'ng, har bir tahlil qilingan ion elektroforez harakatchanligiga mos ravishda alohida zona sifatida qo'llab-quvvatlovchi elektrolit ichida harakatlanadi. Erigan birikmaning har bir zonasining eroziya darajasi turli sabablarning kombinatsiyasi bilan belgilanadi. Ideal holatda, tarmoqli loyqalanishining yagona sababi erigan moddaning kapillyar bo'ylab uzunlamasına molekulyar tarqalishidir. Bu ideal holatda nazariy plitalar soni (N) bilan tavsiflangan chiziqli ajratish samaradorligi quyidagi formula bilan ifodalanadi: