Lektsiya №17-18 Osimliklerdin tamir arkali aziklaniui. Jobasi

Mineral aziklaniu elementlerinin radiallik xam ksilemalik tasiliui.
Diffuziya joli menen rizodermanin kletka diyualinan otken ionlar kabik parenximasi arkali otkiziushi baylamlarga aralasadi. (Radial transport). Bul kozgalis kletka diyuali arkali apoplast xam simplast turinde otedi. Ionlardin apoplast aralasiui diffuziya arkali boladi. Mineral zatlardin simplast arkali kozgalisi tsitoplazmanin kozgalisi arkali boladi. Endoplazmatikalik tor kanallari arkali da boliui mumkin, al kletkalar arasinda plazmodesma arkali boladi.
Ionlardin plaemanin tutikshelerine (oli kletkalarga) kalay otetuginligi elege shekem anik emes. Birak bir yamasa eki ion nasosi aktivligine baylanisli degen shamalaular bar. Solar tasirinde mineral duzlar xam daslepki assimliyatsiya tutikshelerge xam traxeydlerge otedi.
Sonnan son osmos nizami boyinsha suu kiredi xam tamir basimi rauajlanadi. Transkriptsiya xam tamir basimi mineral aziklaniu elementlerinin ksilema xam osimliktin baska bolekleri arkali kozgalisin taminleydi.
Tamirdin mineral zatlardi daslepki assimilyatsiyalauina baylanisli metabolizmi. Tamirdin zat almasiniu ozgesheligi onin xam uliuma osimliktin roline baylanisli.
Birinshiden tamir topiraktan suudi xam mineral zatlardi soriu organi esaplanadi.
Ekinshiden tamirda sorilgan ionlardin kayta isleui xam olardin transport formasina eniui boladi. Transport protsessi energetikalik jumsaliular menen alip bariladi.
Ushinshiden tamirda fiziologiyalik aktiv zatlar- fitogorionlar xam gibberellikler osimliktin normal rauajlaniui xam osiui ushin kerekli bolgan fitogarmonlar xam gibberellinler sintezlenedi.
Saxaroza tamirda barlik organikalik birikpelerdin sintezleniui ushin kerek. Tamir kletkalarinin metabolizmi ushin sirtki ortaliktan mineral zatlar (suu) baskada organikalik birikpeler, vitaminler, aminokislotalar kerek. Tamirga kelip tusken saxaroza invertaza tasirinde tkanlarda glyukoza xam fruktoza monosaxaridlerine tarkaladi. Osimlik baska turdegi monosaxaridlerdi yagni galaktozanida ozlestiriu ukibina iye. Birkansha monosaxaridler kletka diyualinin monosaxaridlerin duziude (tsellyuloza gemotsellyuloza, pektin zatlari) xam kraxmal sintezleude katnasadi. Organikalik kislotalardin anionlari kationlar menen birgelikte vakuolga tusedi. Kletkada organikalik kislotalar CO₂ karangilik fiksatsiyasinda toliktiriladi. Kopshilik organikalik kislotalar tamirda aktseptor sipatinda ammiaktan aminokislota payda etiude jumsaladi. Tamirdin belgili boleklerinde aminokislotalardin sintezleniui jakinda gana belgili boldi. Jokari mugdardagi aminokislotalar tamirdin tamir sabakshalari jaylaskan boliminde payda boladi. Az sandagi aminokislotalar tamirdin meristema zonasinda koriledi. Aminokislotalardin payda boliui osimliktin jasina baylanisli boladi, kop mugdarda gulleu fazasinda payda boladi. Kundiz zatlardin sintezi kop bolip tunde azottin beloksiz formalari payda boladi. Tamirda azot porfiringe iyye bolgan zatlar, V₁, V₆ nikotin xam askarbin kislotalari, osiriushi zatlar (tsitokinin, ABK, gibberellin) alkaloidlar xam baskalar sintezlenedi. Olardin bir bolegi tamirdin xam uliuma osimliktin metabolizmine jumsaladi.
Sul`fat turinde tamirga kirgen kukirt organikalik zatlar-tsisteyn, tsistin, metionin, glutation, koenzim A, tiamin, lipoevaya kislota kuramina otedi. Belgili bolegi jer ustingi organlarga kationlar menen birgelikte tasiladi.