Lektsiya №17-18 Osimliklerdin tamir arkali aziklaniui. Jobasi

Ammiaktin assimiliyatsiyalaniu jollari.
Sirttan kelgen nitratlardin kalpine keliui natijesinde payda bolgan yamasa molekulyar azottin fiksatsiyalaniui natijesinde payda bolgan ammiak xar turli aminokislota xam amid payda boliu menen ozlestiriledi. Ammiak kop gana birikpelerdin amidleniu xam aminleniu joli menen assimlyatsiyalanadi. Birak en tiykargi rol` glutamin kislotasi xam onin amidi-glutaminnin biosintez reaktsiyasina tiyisli boladi.Osimliklerde ammoniydin assimilyatsiya boliu usilinin biri δ-ketoglutar kislotasinin kalpine keliuaminleniui. Bul protsess glutamatdegidrogeneza (GDG) fermenti tasirinde katalizlenip glutamin kislotasi payda boladi.
α -ketoglutarat+NH₃+NAD(P)H+H⁺←→ α-glutamat + NAD (P)⁺+H₂O
Birinshi etapta reaktsiya substratlari aminokislota payda etip birigedi. Keyin NAD (P)H tin katnasinda glutamat kislotasina kalpine keledi.
Glutamatdegidrogenaza barlik jokari darejeli osimliklerde tabilgan. Ol japiraklarda, tamirlarda boladi. Ol fermenttin aktivligi adette tamirlarda jokari boladi. bul ferment mitoxondriyada kop jaylaskan. Mitoxondriyadagi GDG nin aminleushi xam dezaminleushi aktivligi NAD⁺ (okislengen nikotinamidadenin dinukleotid) NADH (okislengen nikotinamidadenin dinukleotid kalpine keltirgen) katnasina xam RN tin darejesine kushli turde baylanisli boladi. Aminleniu ushin pH tin birligi dezaminleniuge karaganda 1-1,5 birlikke tomen boladi.
R.Li xam B.Miflinnin (1974) izertleuleri natiyjesinde glutaminsintetaza (GS) xam glutamatsintetaza (GTS) fermentleri sintezleushi ammoniydin daslepki assimilyatsiyasinin tiykargi jolin korsetiushi eki reaktsiya anik boldi.
Ferment osimliktin xamme organlarinda aniklangan. Japirakta bul xloroplastlarda jaylaskan. Jokari darejeli osimliklerde GS tsitozolda ushirasadi. Onin mitoxondriyada jaylasiui joninde anik magliumat jok.
Glutamat sintetaza (GTS) jokari osimliklerdin japiraginda xam tamirinda ushirasadi.
Tamirda bul ferment NADPH ka garezli, japiraklarda (GTS ga) elektron donorlari retinde ferrodoksin xizmet etedi. Osimliklerdin jasil boleginde glutamat sintetaza xloroplastlarda jaylasadi.
Glutaminsintetaza xam glutamatsintetaza sistemalari arkali katlizleniushi ammiaktin assimilyatsiya jollari NH₃ ammiakti baylanistiriushi tiykargi jollardan esaplaniladi. Bul protsessler nitratlardin reduktsiyasi natiyjesinde xloroplastlarda juredi. GDG ammoniy aziklaniu jagdayinda karangida aktivirek, GS-GTS bolsa nitratlar menen aziklanganda jaktiga aktivirek.