Lektsiya №17-18 Osimliklerdin tamir arkali aziklaniui. Jobasi

Biosferada kukirttin aylanisi. Onin osimlik kabillay alganday formalari.
Kukirt xar kanday biogen elemntlerge uksap zatlardin biologiyalik aylanisina katnasadi. Avtotrof osimlikler kukirtti O₄² (jokari okisi) turinde kabillap oni SH (sulf`gidril) organikalik zat turine shekem kalpine keltiredi. Organikalik kukirt osimlik xam xayuan kaldiklari retinde topirakka, suuga tusip saprofit mikroorganizmler jardeminde H<sub>2</sub>S (kukirtli vodorod) shekem minerallasadi. Onin bir bolegi FeS (kukirtli temirge) aylanadi da kalgani atomosferaga atmosferaga aralasadi. Rensiz kukirt bakteriyalari kislorod katnasinda kizgish xam jasil bakteriyalar kislorodsiz jagdayda kukirtli vodorodti okislep erkin kukirtke xam sul`fatka shekem kalpine keltiredi. H₂S→S⁰→SO₃^2-→SO₄^2-
Kerisinshe sul`fatti kalpine keltiriushi xemosintetik bakteriyalar anayrobioz jagdayda sul`fatti kislorod istochnigi (tiykari) retinde kollanadi. 4H₂+SO₄^2-→S^2-+4H₂O (sul`fat dem aliu).
H<sub>2</sub>S tin mikrobiologiyalik okisleniui topiraktin kishkillaniui menen birge baradi. Sul`fat topirakta turaksiz (labil`) bolganliktan azlap juuilip otiradi.
Topirakta kukirt organikalik xam organikalik emes xalinda boladi. Kopshilik topiraklarda organikalik kukirt basim boladi, asirese torfli topiraklarda kukirttin 100% i osimlik xam xayuan kaldiklarinan payda boladi. Organikalik emes kukirt duzlar retinde CaSO<sub>4</sub> , MgSO<sub>4</sub>, Na<sub>2</sub>SO<sub>4</sub>, ion turinde yamasa topirak kolloidina adsorbtsiyalangan turinde boladi. Duzli topiraklarda Na<sub>2</sub>SO<sub>4</sub> cul`fat 60% ke shekem jetedi. Bir jonkil klimat topiraginda kukirt mugdari 0,005-0,040 % ke jetedi. Osimlik kukirtti sul`fat formasinda siniredi.
Keyingi jillari osimlik kukirt istochnigi retinde atmosferadagi CO₂ paydalanatuginligi aniklandi. Xauada CO₂ tomen kontsentratsiyasi osimliktin osiuine kolayli yagniy onin kontsentratsiyasi 0,1-0,2 mg\m³ boliui kerek. Eger CO₂ atmosferada 0,5-0,7 mgm³ bolsa osimlikke zaxarli bolip, olardin japiraginin oliuine alip keledi yagniy osimlik tkanlarinda HSO₃^- CO₃^2- anionlari toplanip xloroplastlardin membranasi kiyraydi.