Lektsiya №17-18 Osimliklerdin tamir arkali aziklaniui. Jobasi

Fosfordin zat almasiuinda katnasi.Osimlik tokimalarinda fosfor organikalik formada xam ortofosofr kislotasi xam onin duzlari turinde ushirasadi. Ol belok (fosfoprotein) nuklein kislotalari, fosfolipid, kanttin fosforli efiri, nukleotidler. Energiya tiykarlari bolgan ATP, NAD⁺, vitaminler xam baskada birikpeler turinde katnasadi.
Fosfor kletkanin energetik tiykari retinde ayriksha axmiyetke iye. Ol jokari energetikalik fosfordin efir baylanislari (C – O ~ P) yamasa pirofosfat baylanislar turinde nukleoziddi (eki), nukleozidtri (ush) xam polifosfatlarda tiri kletkanin energiyasi turinde auisik xalinda saklanadi.
Fosfatlar diefir turinde nuklein kislotalari xam fosfolipidlerdin kuram bolegine kiredi. Nuklein kislotalarinda fosfor nukleozidler arasinda kopirsheler payda etip ulken-uzin shinjir payda etedi. Fosfat fosfolipidlerdin gidrofilligin arttiradi. Sogan baylanisli membrana molekulalarinda fosfolipidler polyarlilik kasiyetin saklaydi yagniy fosfat tarepi sirtka karap jaylaskan boladi.
Fosfordin baska axmiyetli tarepi sonda onin proteinkinaz fermenti tasirinde kletka beloklarinin fosforlaniuinda katnasi esaplanadi. Beloklardin fosforlaniui RNK sintezin xam belok sintezin, kletkanin boliniui xam diferentsirovkasin tartipke salip turadi.
Osimliklerde fosfordin tiykargi zapas formasi fitin bolip esaplanadi (inozit fosfor kislotasinin kal`tsiy-magniy duzlari).
Kop mugdarda fitin tuximlarda toplanadi. (0,5-2,0% kurgak massasina). Osimlikte fosfor jetispese japirak reni konir renge donedi. Japiraklar maydalanadi. Osimliktin osiui toktaydi. Zuraattin pisiui astelesedi. Kartofel`ge fosfor jetispese zanleniu keseline ushiraydi. Fosfor jetispegende kislorodtin jutuliu tezligi tomenleydi, fosfor organikalik birikpelerdin xam polisaxaridlerdin idirau protsessi aktivlesedi. Beloklardin xam erkin nukleotidlerdin sintezi toktaydi.
Fosfordin jetispeuine osimliklerdin sezgirligi, osiu xam rauajlaniudin baslangish etaplarinda koriledi.
Osimlikte kukirt.
Kukirt tiykargi aziklik elemntlerinin biri. Ol osimlikke sul`fat retinde kabillanadi. Onin mugdari kurgak massanin 0,2-1,0% in kuraydi. Kukirtte talapshan osimlikler sobiklilar tuximlasi uakillerinde ushirasadi (jonishka, jabayi jonishka). Sonday-ak atanak gullilerden gorchitsa mayin beriushi osimliklerde kukirtti kop talap etedi, sebebi ol maylarda kukirt kop boladi.