Lektsiya №17-18 Osimliklerdin tamir arkali aziklaniui. Jobasi

Azot fiksatsiyanin molekulalik mexanizmi kanday? Azot molekulasi N₂ (N≡N) juda bekkem xam ximiyalik jaktan inert. Ondagi ush kovalent baylanisinin energiyasi 940 kDj\mol`ga ten.
Ammiakti sintezleude azottagi ush kovalent baylanislardi uziu ushin katalizatorlardi isletiu menen birge jokari temperatura xam basim kerek boladi. Azottin biologiyalik fiksatsiyasi mikroorganizmler tarepinen kadimgi temperatura xam basim kerek boladi. Azottin biologiyalik fiksatsiyasi mikroorganizmler tarepinen kadimgi temperatura xam basim jaxdayinda otedi. Bunin tiykargi sebebi nitrogenaza fermentinin effektivliginen dep karauga boladi.
1960-61 jillari Clostridium pasterianum nin kletkasiz ekstraktina pirovinograd kislotasin koskanda onin azot fiksatsiyalauda ayriksha roli aykin boladi. CO₂ xam H₂ tin shigiui kobeyedi. Ogan molekulalik azotti daslepki produkt esabinda koskanda birlemshi produkt esabinda ammiak payda boldi. Azot fiksatsiya mexanizmin aniklauda ferrodoksinnin ashiliui ulken axmiyetke iye boldi.«Nitrattin reduktsiyasi» Osimlikke kabillangan ammoniy azoti xam nitrat ionlari. Kletkalarda ammiakka shekem kalpine keledi. Osimlikte nitrat reduktsiyasi eki etapta otedi.
1. Nitrattin nitritke shekem kalpine keliui nitrat redutaza fermentinin katalizi jardeminde boladi.
(NO₃^- →NO₂^-)
2. Nitrittin ammiakka shekem kalpine keliui nitritreduktaza fermenti jardeminde boladi (NO₂^-→NH₄⁺) bul tomendegishe korsetiledi
NO₃^-____2e____NO₂____6e____NH₄⁺
nitratreduktaza nitritreduktaza
Osimliklerde nitrattin kalpine keliui japiraklarda xam tamirda boliui mumkin. Usi belgisine baylanisli osimlikler ush tiykargi gruppaga ajraladi.
1. Nitratlardi tolik tamirinda kalpine keltirip azotti organikalik formada japiraklarga tasiushi osimlikler. Bul gruppaga kopshilik agash osimlikleri kiredi. Sonin menen birge chernika klyukva xam rododendron turlerinde misal bola aladi.
2. Tamiri nitratreduktaza aktivligine iye bolmagin, nitratti japiraklarinda assimilyatsiya kiliu kasiyetine iye osimlikler. Bularga misal retinde durknshinik-oshagan Xarithrum turleri. Bugan paxta osimligi, soralar tuuisina kiriushi osimlikler (lablebi, sora) kiredi.
3. Tamiri xam japiragi nitratreduktaza aktivligine iye osimlikler. Bul gruppaga kop osimlikler kirip, kobinshe shop tarizli osimlikler misal boladi. Galleliler, sobiklilar t.b.
Japiraklarda jaktida nitratlardin assimilyatsiyasi fotosintez protsessine tigiz baylaniskan.
Fotosintez reaktsiyasi ATP istochnigi retinde nitrat xam nitrit reduktazani sintezleuge xam akigri produkt ammiakti baylanistiriuga jumsaladi.