Ligi farg’ona davlat universiteti

Kasb bo’yicha konsulьtatsiya o’tkazish metodlarini o’zlashtirishni tekshirlsh:
1. Kasb bo’yicha konsulьtatsiya deb nimaga aytiladi va u nima uchun zarur? 2. Us-mir qobmliyatini o’rganish metodlarining xususiyatlarini sanab bering va ko’r-satnng. 3. Kasb bo’yicha konsulptatsiyani kim, qaerda va qanday o’tkazishi mumkin?


Asosiy adabiyotlar:

1. 
   Карандашев В.Н. Психология введение в профессию 2- э изд-М.: Смысл, 2003.
   
2. 
   Myers D.G. Psychology. Ninth Edition. – Worth Publishers, 2010. – 910
   
3. 
   A History of Modern Psychology / Duane P. Schultz, Sydney Ellen Schultz. Series: PSY 310 History and Systems of Psychology. Hardcover: 432 pages. Publisher: Cengage Learning; 10 edition (February 22, 2011).Language: English. ISBN-10: 1133316247.ISBN-13: 978-1133316244
   
4. 
   Карандашев В.Н. Психология введение в профессию.-М.: Смысл, 2000.
   
5. 
   Климов Э.А.Пут в профессию. СПб., 1998.
   
6. 
   Платонов К.К. Проблемы способностей.М., 2000.
   
7. 
   Платонов К.К.Науcҳная организация психология труда. М., 2001.
   

6-MAVAU: KASBGA KO’NIKISH VA UNING PSIXOLOGIYaSI
REJA:
1. Kasbga ko’nikish
2. Kasbga ko’nikishning uch sharti
Kollejlarda u yoki bu kasbni o’rganish uchun o’qishga kiruvchilarning tegishli kasbga layoqatiii aniqlaydilar va o’qishga qabul qiladilar: vrach komissiyasi - sog’lig’i bo’yicha; yoshi, jinsi, ma’lumoti, mehnat qobiliyati hamda kiruvchining tanlagan kasbini egallashga bo’lgan istagi bo’yicha - bilim yurtining qabul komissiyasi; o’quvchilarning ta’lim davomida ko’rsatgan qobiliyati, mayllari, kasbga psixologik mos kelish bo’yicha - ishlab chiqarish ta’limi masterlari va o’qituvchilar.
Agar o’smirning sog’lig’i, yoshi, ma’lumoti va umumiy mehnat layoqati ozmi yoki ko’pmi ob’ektiv ma’lumot asosida aniqlansa, istagi, mayllari va intilishlari esa uning ‘aqiqatga mos kelavermaydigan arizasi bo’yicha aniqlanadi, umumiy qobiliyati va tanlagan kasbiga mos kelishi esa faqat ta’lim jarayonidagina ko’rinadi. Professional-texnika bilim yurtlaridagi biron-bir kasb uchun tanlashning psixologik metodikasi, zarurligiga qaramay, hozircha yo’q. SHuning uchun ham kasb uchun o’quvchilarni tanlash psixikasiga muvofiq ravishda tanlash sistemasi qabul qiluvchilarni ham, kiruvchilarni ham xato qilishidan saqlab qololmaydi.
Qobiliyatsizlik va xo’ishsizlik o’zlashtirishga ta’lim jarayonining uyushganligiga va samaradorligiga salbiy ta’sir ko’rsatadi, keyinchalik ishlab chiqarishda esa kadrlarning qo’nimsizligiga olib keladi. Bularning hammasi davlat uchun ham, «omadsizlar» ning o’zlari uchun ham katta zarar keltiradi. SHu sababdan ham bilim yurtiga kiruvchining tanlagan kasbga psixik muvofiqligi, shuiingdek uning qobiliyati, mayli, istak va intilishini aniqlash, o’z vaqtida tegishli chora ko’rish muhim va favqulodda murakkab vazifadir. Bu vazifani bilim yurti pedagoglari hal qilishlari kerak. Buning uchun ular o’z kasbining ishchiga qo’yadigan psixologik talablarini, o’quvchilarning shaxsiy fazilatlarini bilishlari biror o’quvchini o’z vaqtida boshqa kasbni o’rganishga o’tkazish yo’ud, iloji bo’lsa, undagi nuqsonlarni bartaraf etish choralarini ko’rish uchun ularning ishlab chiqarish talablariga muvofiqligini aniqlashlari zarur. SHuning uchun ham ‘ozirgi vaqtda iksh bosqichli: muddati uzaytirilgan kasbga saralash - ‘unar-texnika bilim yurtidagi ta’limning birinchi bosqichida o’quvchilarni o’rganish va shkinchi, bosqichida kasb bo’yicha konsulptatsiya berish va, agar lozim bo’lsa, boshqa ixtisosni o’rganish uchun o’tkazish o’zini amalda oqlamoqda. Bu, odatda, mashьulotlarning birinchi oyida, yangi qabul qilingan o’quvchini nom-banom yoziladigan kitobga kiritilgungacha bo’lgan muddatda amalga oshiri-ladi. Qobiliyatni aniqlash va kasbiy ta’limning o’ziga xosligini o’z vaqtida bashorat qilish turli kasb uchun hamda turli sharoitda harxil aktual bo’ladi. Mehnat faoliyatining u yoki bu turi uchun professional qobiliyat muammosining ahamiyatini aniqlaydi-gan qator; mezonlar mehnat ekspertizasi tomonidan belgilangan.
Masalan, qobiliyatni oldindan ba’olash mumkinligining dol-zarbligini quyidagi mezonlar ko’rsatib turibdi: kasbga layoqat-sizligi yoki bilim yurtini! chala bitirayotgani uchun undan chiqari-ladigan o’quvchilar borligi; uning xato ‘arakati natijasida ish-chining o’zi uchun ham, atrofdagilar uchun ham qiyinchiliklar yuza-ga kelishi vy) buning uchun mas’uliyat ‘issi; ishlab chiqarish ta’limining qimmatga tushishi, uning murakkabligi, o’qish muddatlarining qisqaligi va o’qishga ko’plab qabul qilish.
Qobiliyatni oldindan ba’olashning aktualligiga qarshi quyidagi mezonlar mavjud: ishlab chiqarish ta’limi jarayonida kasbiy qobiliyatni rivojlantirishning osonligi; soddaroq ixtisosdan murakkabroq ixtisosga o’tish yo’li bilan mehnatning mazkur turiga asta-sekin tayyorlashda kasbiy qobiliyatni aniqlash imkoniyati; mazkur kasbga nomuvofiqlik aniqlanganda olingan bilim va malakani biron bir boshqa, bir-biriga yaqin bo’lgan kasbda keng foydalanish imkoniyati.
Ayrim o’quvchilarning muvaffaqiyatsizlikka uchrashi va o’qish-ni tashlab ketishi, bilim yurtini sifatsiz bitirish xavfi va bunga javobgarlik, ta’lim xarajati va muddati, shuningdek, kasbiy qobiliyatni rivojlantirishning qiyinlik darajasi hamda qobiliyatsizroq o’smirdan boshqa yaqin kasblarda foydalanish imkoniyatini bilim yurti tajribasidan bilib, bilim yurti pedagogika kasbning psixologik xarakteristikasi asosida unga o’qitishga nimalar psixologik ji’atdan zararli ekanligini hal qilishi mumkin.
CHala bilimli o’quvchini ishlab chiqarishga yo’llash xavfi katta bo’lganda va uquvsizlik juda sekin bartaraf etilsa va ta’lim muddatida bunga erishib bo’lmasa, bunday o’quvchini boshqa, unga qulayroq bo’lgan kasbga o’tkazish zarur. Agar bunday xavf bo’lmasa, ta’lim vaqtida barcha o’quvchilarda ular uchun zarur bo’lgan kasbiy qobiliyatni o’stirish amalda mumkin bo’lsa, unday ‘olda ularda qiyin va juda sekin shakllanayotgan kasbiy qobiliyatni rivojlantirishga alo’ida e’tibor bergan ‘olda bilim yurtiga qabul qilinganlarning barchasini o’qitishni davom ettirishga qaror qilinadi.
O’quvchining o’zlashtirayotgan kasbga nomuvofiq bo’lgan axloqiy motivlari: mayllari, istaklari, intilishlariga kelsak, o’qituvchilar va masterlarning ularga to’ьri individual munosabati, bu o’quvchilar o’quv faoliyati muvaffaqiyatini taominlovchi ta’lim metodlarining yuqori samaradorligi hamda ular bilan olib bo-riladigan tarbiyaviy ishlarning yaxshi yo’lga qo’yilishi ularni yaxshi tomonga to’la o’zgartirishi mumkin.
Kasb bo’yicha konsulьtatsiya bilan kasb tanlash o’rtasida mehnat ekspertizasining oraliq formasi-bilim yurti bitiruvchi larining mutaxassisligi yoki ularning tsobiliyati va tayyorligiga muvofits ravishda konkret ish joyi bo’yicha ratsional taqsimlash sifatidagi kasb uchun saralash mavjud. Bu vazifa o’qituvchilar oldiga nisbatan kam turadi, biroq bitiruvchilarga beradigan xarakteristikada ‘isobga olish uchun ularni bilish zarur.
Ma’lum bir kasb uchun tegishli qobiliyatga ega bo’lmagan hamda imkoni; bo’la turib barcha o’quvchilarda kasbiy qobiliyat va ‘avasni muvaffaqiyatli rivojlantira olmaydigan shaxslarni kasbiy ta’limdai chetlashtirish - bu davlat ‘unar ta’limi sistemasi xodimlariniig davlat ahamiyatiga ega bo’lgan muhim vazifasidir.