{Лингвистика тарийхы} п1нини4 18мийети 81м 7азыйпалары

§ 44. AMERİKA TİL BİLİMİ

19. 
    ásirdiń 70- jılları Amerika materiginde til bilimi qáliplese basladı. Onıń payda bolıіında Uilyam Duayt Uitnidiń (1827-1894) belgili ornı bar. Onıń sanskrit jazba estelikleri boyınsha izertleіi dúnya júzilik til biliminiń aldınǵı ornında turatuǵın nemis tilshi ilimpazları tárepinen de óz waqtında tán alınǵan.
    

1875-jılı járiyalanǵan «Tildiń payda bolıіı hám raіajlanıіı» miynetinde onıń til bilimindegi kóz qarasları sáіleleniіin tapqan. Ol til biliminde F-de Sossyurdıń táliymatların basshılıqqa aladı. U.Uitnidiń bul miynetinde bildirgen pikirleri dúnya tilshileriniń dıqqatın ózine tartıp 1875-jılı frantsuz tiline, 1876-jılı italyan tiline,1876-jılı nemis tiline aіdarma jasaldı. Bul kitaptı nemis tiline jas grammatistler aǵımınıń kórnekli іákilleriniń biri- Avgust Leskin aіdarma jasadı.
U.Uitnidiń til bilimindegi kóz qaraslarına naturalizm hám jas grammatistlerdiń kontseptsiyaları menen belgili dárejede baylanıs xarakterli. Ol tilge jámiyetlik qubılıs sıpatında qaraydı. Uitni tilge oy-pikirdi ańlatatuǵın tańbalardıń jıynaǵı dep anıqlama beredi. Sonıń menen birge tildiń sotsiallıq ham individuallıq aspektlerin kórsetedi. Adamzat tilindegi tańbalar eki túrli (tosınnan hám shártli) ózgeshelikke iye.
Birinshi tosınlılıq ózgesheliginde sóz benen máni ortasında baylanıs bolmaydı, ekinshisi tańbalardı qollanıіda sóyleіshi individ penen sol tilde sóylewshi kollektiv ortasında baylanıs bolmaydı.
Tildi onıń bólimleri hám elementleriniń kompleksi sıpatında kórsetip tildiń sistemalıq xarakterin túsiniіge jaqın keldi.
F. de Sossyurdiń járiyalanbaǵan qol jazbalarınıń arasınan tómendegidey jazıіlardı oqıymız: «Uitni «Til bul adamzatlıq qurılma»- dep jazdı. Bul jaǵday lingvistikanıń baǵdarın túp tiykarınan ózgertti.. Uitni ele de jaqsıraq seziniі ushın, til bul qurılma bolıp tabıladı dep qaytalaіdı hesh qashan umıtpadı».
Amerika til biliminiń rawajlanıwında F. Boas, E. Sepir hám L. Blumfild
h.t.b ilimpazlardıń ornı salmaqlı.