{Лингвистика тарийхы} п1нини4 18мийети 81м 7азыйпалары

§ 43. KOPENGAGEN LİNGVİSTİKALIQ MEKTEBİ
Tildi izertlewge struktural qatnas jasawdıń zárúrligin ulıwma teoriyalıq tiykarlaytuǵın Vigo Brendaldıń maqalası Kopengagen qalasında 1939-jılı «Acta Linguistica» jurnalınıń birinshi sanında járiyalandı. Bul jurnal til bilimindegi jańa strukturalizm aǵımınıń xalıq aralıq organı sıpatında jańadan shólkemlestirilgen edi.
Biraq ta tildi izertlewde struktural metodlardı qollanıw tájiriybesin strukturalizm aǵımınıń bul manifesti járiyalanbastan burın-aq L.Blumfild, N.Trubetskoy, V.Matezius, L.Elmslev miynetlerinde qollanılıp júr edi. Sonıń menen birge, til bilimindegi strukturalizm aǵımı hesh qashan bir tiptegi aǵım sıpatında qáliplespedi. Ol óziniń ishinde strukturalizm aǵımınıń Kopengagen mektebi, amerika strukturalizmi yaǵnıy deskriptiv lingvistika, Praga strukturalizmine bólinedi.
Kopengagen strukturalizmi mektebiniń tiykarı 1931-jılı salındı. Onıń tiykarın salıwshı Luy Elmslev bolıp tabıladı. Ol 1899-1965 jılları jasaǵan. 1923- jılı Kopengagen universitetin pitkergen. Praga hám Parij universitetlerinde bilimin tereńlestirilgen. 1937-jıldan baslap Kopengagen universitetiń salıstırmalı til bilimi kafedrası baslıǵı bolǵan. Luy Elmslevtiń 1928-jılı járiyalanǵan «Ulıwma grammatika printsipleri» degen miynetinde strukturalizm aǵımınıń teoriyalıq tiykarların dálillewge umtılıwshılıǵı kórinedi. Bunnan soń L.Elmslevtiń «Acta Jutlandica» jurnalınıń 1935-jılı 1- sanında, 1937-jılı 2-sanında «Seplik kategoriyası» degen miyneti járiyalandı. 1943-jılı strukturalizmniń teoriyalıq tiykarı esaplanatuǵın «Til teoriyasın tiykarlaw máseleleri» degen miyneti járiyalandı.
«Acta Linguistica» jurnalınıń 1950-1951 jıllardaǵı 2,3 sanlarında Luy Elmslevtiń «Lingvistikadaǵı struktural analiz metodı» atamasındaǵı statyası járiyalandı. Bul statyada da óziniń ilimiy kóz qaraslarınıń tiykarǵı printsiplerin bayanlaǵan.
Glossematika teoriyasınıń tiykarǵı kóz qarasları V.Brendaldıń «Strukturalıq lingvistika» (1939), Uldalldıń «Glossematika tiykarları» (1957), L. Elmslevtiń
«Til teoriyası máselesine prolegomenler» (1943) miynetlerinde bayanlandı.
L. Elmslev «Lingvistikadaǵı struktural analiz metodı» maqalasında glossematikanıń teoriyalıq derekleri: F. de Sossyur táliymatı; A. Uaytxed hám B.Rasseldiń matematikalıq táliymatlarına tiykarlanǵan tildiń logikalıq teoriyası, sonday-aq, Vena logikalıq mektebi wákilleri, ásirese R.Karnaptıń sintaksis hám semantikanı izertlewge arnalǵan miynetlerindegi ideyalar ekenligin kórsetip ótedi. Bertran Rassel (1872-1970) ingliz matematigi, filosof. Ol 1872-jılı Uelste tuіılǵan. Ol 1890-jılı Kembridj universitetine oqıіǵa kiredi. Kembridj hám basqa
da universitetlerde filosofiya, matematika boyınsha lektsiyalar oqıydı.
Rassel simvolikalıq logika taraіında jaqsı ilimiy nátiyjelerge eristi hám onı filosofiya, matematika mashqalaların Їyreniіge qollandı.
Professor Rasseldiń matematikalıq logikanı izetleіge arnalǵan bir neshe miynetleri bar. Olardıń ishinde eń áhmiyetlisi A.Uaytxed penen birlikte jazılǵan
«Matematikanıń baslanıіı» (1913) degen miyneti. Bul miynette matematika menen logika iliminiń printsipleri sáykes keletuǵını, sonlıqtan da matematikanıń tiykarǵı
tЇsiniklerin logikalıq terminler menen anıqlaіǵa bolatuǵının dáliyllewge umtıladı. Rassel Aristotel dáіirinen keyin matematikalıq logikaǵa eń Їlken úles qosqan ilimpaz esaplanadı.