Loyiha toshkent davlat yuridik universiteti
Jamoat birlashmasi yoki jamoa vakilining
Download 4.02 Mb. Pdf ko'rish
|
- Bu sahifa navigatsiya:
- 4.3. Ekspert, mutaxassis, tarjimon va xolisning ishda ishtirok etishiga monelik qiladigan holatlar
- 4.5. Rad qilish va o‘zini o‘zi rad etish hamda ularni hal qilish tartibi
- Jinoyat protsessida rad qilinishi mumkin bo‘lgan shaxslar doirasi aniq belgilab berilgan, ya’ni: sudya, prokuror, tergovchi
- Rad qilish va o‘zini o‘zi rad etish hamda ularni hal qilish tartibi O‘zbekiston Respublikasi Jinoyat-protsessual
- Rad qilingan shaxs rad etish haqidagi masala ko‘rilguniga qadar tushuntirish berishga haqli bo‘lib, bu rad qilingan shaxsning motivi va
|
4.2. Jamoat birlashmasi yoki jamoa vakilining ishda ishtirok etishiga monelik qiladigan holatlar
Jamoat birlashmasi yoki jamoa vakilining ishda ishtirok etishiga monelik qiladigan holatlar O‘zbekiston Respublikasi Jinoyat-protsessual kodeksi 77-moddasida belgilangan. U havolaki norma bo‘lib, unga ko‘ra, jamoat ayblovchisi, jamoat himoyachisi va jamoat birlashmasi yoki jamoaning boshqa vakillari O‘zbekiston Respublikasi Jinoyat-protsessual kodeksining 76-moddasida nazarda tutilgan sudyaning, prokurorning, tergovchining, surishtiruvchining va sud majlisi kotibining ishda ishtirok etishiga monelik qiladigan holatlar mavjud bo‘lgan taqdirda ishda ishtirok etishga haqli emaslar va rad qilinishlari lozim. Demak, jamoat ayblovchisi, jamoat himoyachisi va jamoat birlashmasi yoki jamoaning boshqa vakillari shu ish bo‘yicha jabrlanuvchi, fuqaroviy da’vogar, fuqaroviy javobgar, ekspert, mutaxassis, tarjimon, xolis, guvoh, himoyachi sifatida, gumon qilinuvchining, ayblanuvchining, sudlanuvchining qonuniy vakili yoki jabrlanuvchining, fuqaroviy da’vogarning, fuqaroviy javobgarning vakili sifatida ishtirok etayotgan yoki ilgari ishtirok etgan bo‘lsa; u ushbu ishni yuritish uchun mas’ul bo‘lgan biror mansabdor shaxsning yoki yuqorida ko‘rsatilgan shaxslarning qarindoshi bo‘lsa; uning xolisligiga va beg‘arazligiga shubha tug‘diradigan boshqa holatlar mavjud bo‘lsa ishda ishtirok etishga haqli emaslar va rad
126
qilinishlari lozim. 4.3. Ekspert, mutaxassis, tarjimon va xolisning ishda ishtirok etishiga monelik qiladigan holatlar
Ekspert, mutaxassis, tarjimon va xolisning ishda ishtirok etishiga monelik qiladigan holatlar O‘zbekiston Respublikasi Jinoyat-protsessual kodeksining 78-moddasida belgilangan. Unga muvofiq, ekspert, mutaxassis, tarjimon, xolis quyidagi hollarda jinoyat ishini yuritishda ishtirok etishga haqli emas va rad qilinishi lozim: 1) shu ish bo‘yicha jabrlanuvchi, fuqaroviy da’vogar, fuqaroviy javobgar, guvoh, himoyachi sifatida, gumon
qilinuvchining, ayblanuvchining, sudlanuvchining qonuniy vakili yoki jabrlanuvchining, fuqaroviy da’vogarning, fuqaroviy javobgarning vakili sifatida ishtirok etayotgan yoki ilgari ishtirok etgan bo‘lsa; 2) ushbu ishni yuritish uchun mas’ul bo‘lgan biror mansabdor shaxsning yoki yuqorida ko‘rsatilgan o‘zga shaxslarning qarindoshi bo‘lsa; 3) uning xolisligiga va beg‘arazligiga shubha tug‘diradigan boshqa holatlar mavjud bo‘lsa; 4) ishda ishtirok etayotgan shaxslardan birortasiga xizmat yuzasidan yoki boshqa jihatdan tobe bo‘lsa. Xizmat yuzasidan tobelik deganda, ekspert, mutaxassis, tarjimon, xolisning jinoyat ishini yuritayotgan mas’ul mansabdor shaxsga xizmat nuqtayi nazaridan qaramligi, u bilan bo‘ysunuv munosabatida ekanligi, mehnat shartnomasiga asosan, xizmat vazifasiga ushbu shaxsning xizmat yuzasidan beradigan topshiriqlarini bajarishi tushuniladi. Xizmat yuzasidan tobelik tabiiyki, ekspert, mutaxassis, tarjimon, xolisning mustaqilligiga hamda xolisligiga shubha tug‘diradi. Boshqa jihatdan tobelik deganda, qarzdorligi, fuqaroviy shartnoma asosida topshiriq bajarayotganligi yoki shu kabi mazkur shaxs bilan bo‘ysunuv aloqalarida bo‘lishini ta’minlovchi munosabatda bo‘lishi tushuniladi; 5) ekspert, mutaxassis, tarjimonning o‘z kasbiga noloyiqligi ayon bo‘lib qolsa, xolislar esa, ichki ishlar organi, milliy xavfsizlik xizmati, prokuratura, adliya yoki sud xodimi bo‘lsalar. O‘z kasbiga noloyiqligi deganda, ekspert, mutaxassis, tarjimonning surishtiruvchi, tergovchi, prokuror yoki sudya tomonidan qo‘yilayotgan savollarga fikr yoki xulosa berishga, taqdim etilayotgan matnni yoki tarjima qilinishi lozim bo‘lgan tilni to‘g‘ri va aniq tarjima qilishga qobiliyatsizligi tushuniladi. Bunga ekspert, mutaxassis, tarjimonning aynan ushbu tor soha bo‘yicha malakasizligi yoki
127
qo‘yilayotgan masala bo‘yicha fikr, xulosa berishga ojizligi kabi omillar sabab bo‘lishi mumkin; 6) materiallari ishning qo‘zg‘atilishiga asos bo‘lgan taftish yoki o‘zga idoraviy tekshiruv o‘tkazgan shaxs ushbu ishda ekspert yoki mutaxassis sifatida ishtirok etishga haqli emas. Ma’lumki, O‘zbekiston Respublikasi Jinoyat-protsessual kodeksining 321-moddasiga muvofiq, surishtiruvchi, tergovchi, prokuror o‘z vakolatlari doirasida jinoyat sodir etilganligi to‘g‘risida sabab va yetarli asoslar mavjud bo‘lgan barcha hollarda jinoyat ishini qo‘zg‘atishi shartdir. Bunda korxonalar, muassasalar, tashkilotlar, jamoat birlashmalari va mansabdor shaxslar bergan xabarlar ham O‘zbekiston Respublikasi Jinoyat-protsessual kodeksining 322-moddasiga muvofiq, jinoyat ishini qo‘zg‘atish uchun sabab bo‘ladi. O‘z navbatida jinoyat belgilari mavjudligini ko‘rsatuvchi ma’lumotlar jinoyat ishini qo‘zg‘atish uchun asos bo‘ladi. Bunda materiallari ishning qo‘zg‘atilishiga asos bo‘lgan taftish yoki o‘zga idoraviy tekshiruv o‘tkazgan shaxs tabiiyki o‘z tekshiruvining to‘g‘riligiga amin bo‘ladi hamda ayrim hollarda yo‘l qo‘ygan xatosini ko‘ra olmaydi yoki yopishga harakat qiladi. Shu bois, ham qonun chiqaruvchi ushbu shaxslarning mazkur ish bo‘yicha ekspert yoki mutaxassis sifatida ishtirok etishiga yo‘l qo‘ymaydi. Ishda mutaxassis sifatida ishtirok etgan shaxs kelgusida ushbu ish bo‘yicha ekspert qilib tayinlanishi ham mumkin hisoblanadi. Mutaxassis ish bo‘yicha fikr beradi va surishtiruvchi, tergovchi, prokuror yoki sudya zarur hollarda, ish bo‘yicha qo‘yilgan topshiriqni yanada chuqurroq va to‘liqroq o‘rganish zaruriyati tug‘ilsa, mutaxassisni ekspert sifatida jalb etish va o‘z tadqiqotini yanada to‘ldirib, ekspertlik xulosasini berishni taklif qilishi mumkin hisoblanadi.
Himoyachi, jabrlanuvchi, fuqaroviy da’vogar yoki fuqaroviy javobgar vakilining ishda ishtirok etishiga monelik qiladigan holatlar O‘zbekiston Respublikasi Jinoyat-protsessual kodeksining 79-moddasida belgilangan. Advokat ishda ishtirok etish haqida bitim tuzilgan yoki tayinlangan vaqtdan boshlab, o‘z vazifalarini bajarishni rad etishga haqli emas, ushbu qoidadan istisno tariqasida faqatgina O‘zbekiston Respublikasi Jinoyat- protsessual kodeksining 79-moddasida belgilangan hollar ko‘zda tutilgan. Unda himoyachi, shuningdek jabrlanuvchining, fuqaroviy da’vogarning
128
yoki fuqaroviy javobgarning vakili jinoyat ishini yuritishda ishtirok etishga haqli bo‘lmagan to‘rtta holat belgilab berilgan. 1. Himoyachi va vakil ilgari shu ish bo‘yicha sudya, xalq maslahatchisi, prokuror, tergovchi, surishtiruvchi, sud majlisining kotibi, guvoh, ekspert, mutaxassis, tarjimon yoki xolis sifatida ishtirok etgan bo‘lsa, jinoyat ishini yuritishda ishtirok etishga haqli emas. Bu ushbu shaxslarning xolisligi va beg‘arazligini shubha ostiga qo‘yadi hamda odil sudlov manfaatlariga zid keladi, shu bois ham qonun chiqaruvchi shu kabi taqiqni belgilab bergan. 2. Himoyachi va vakil ushbu ishning tergovida yoki sudda ko‘rilishida ishtirok etgan yoxud ishtirok etayotgan sudya, prokuror, tergovchi, surishtiruvchi yoki sud majlisining kotibi bilan qarindoshlik munosabatida bo‘lsa, yoxud yuridik yordam ko‘rsatish to‘g‘risida u bilan bitim tuzgan protsess ishtirokchisining manfaatlariga manfaati qarama-qarshi bo‘lgan shaxs bilan qarindoshlik munosabatida bo‘lsa, u jinoyat ishini yuritishda ishtirok etishga haqli emas. Bunda himoyachi va vakilning ushbu ishning tergovida yoki sudda ko‘rilishida ishtirok etgan yoxud etayotgan sudya, prokuror, tergovchi, surishtiruvchi yoki sud majlisining kotibi bilan qarindoshlik munosabatida bo‘lishi uning o‘z himoyasi ostidagi shaxsning manfaati bilan qarindoshlarining manfaati o‘rtasida ziddiyat kelib chiqqan hollarda to‘g‘ri qaror qabul qilish layoqatini shubha ostiga qo‘yadi. Yoki himoyachi va vakil yuridik yordam ko‘rsatish to‘g‘risida u bilan bitim tuzgan protsess ishtirokchisining manfaatlariga manfaati qarama-qarshi bo‘lgan shaxs bilan qarindoshlik munosabatida bo‘lsa ham yuqoridagi kabi vaziyat yuzaga keladi hamda ushbu shaxslarda kimning manfaatini ko‘zlab harakat qilish borasida tanlash imkoniyati vujudga keladiki, bu o‘z navbatida himoya ostidagi shaxs yoki vakilga ishonch bildirgan shaxs manfaatlariga zid keladi. Shu bois ham qonunchilikda shunday ta’qiq belgilab qo‘yilgan; 3. Himoyachi va vakil sudya, prokuror, tergovchi, surishtiruvchi lavozimida bo‘lsa ham jinoyat ishini yuritishda ishtirok etishga haqli emas. Bunda shuni e’tiborga olish kerakki, himoyachi bir vaqtning o‘zida sudya, prokuror, tergovchi, surishtiruvchi lavozimida faoliyat yurita olmaydi. Ushbu ta’qiq ko‘proq vakilga taalluqli bo‘lib, basharti u sudya, prokuror, tergovchi, surishtiruvchi lavozimida ishlasa, u vakil sifatida sudda ishtirok eta olmaydi. Biroq, ushbu normadan mazkur cheklovdan istisno belgilangan bo‘lib, unga ko‘ra, u muomalaga layoqatsiz shaxslarning vakili bo‘lsa yoki o‘zi ishlaydigan va fuqaroviy da’vogar deb e’tirof etilgan yoki fuqaroviy javobgar tariqasida ishga jalb qilingan muassasaning vakili sifatida qatnashsa, ushbu jinoyat ishi bo‘yicha vakil sifatida o‘z faoliyatini davom
129
ettirish huquqini saqlab qoladi; 4. Himoyachi va vakil o‘z himoyasidagi yoki o‘zi vakillik qilayotgan shaxsning manfaatlariga manfaati qarama-qarshi bo‘lgan shaxsga yuridik yordam ko‘rsatayotgan yoki muqaddam shunday yordam ko‘rsatgan bo‘lsa ham jinoyat ishini yuritishda ishtirok etishga haqli emas. Ushbu holat himoyachi va vakil tomonidan o‘z zimmasiga yuklangan protsessual vazifalarni lozim darajada va to‘g‘ri amalga oshirishi mumkinligini shubha ostiga qo‘yadi. Chunki, mazkur hollarda ikki qarama-qarshi tomon manfaati bo‘yicha bir vaqtda himoya qilish yoki vakillik qilishning imkoniyati yo‘qligi bois, qonun chiqaruvchi ham tegishli ta’qiqni ko‘zda tutgan. Ushbu hollarda himoyachi va vakil ruhiy-psixologik jihatdan erkin bo‘lmaydi, jinoyat ishi bo‘yicha o‘z yondashuvini to‘liq himoya qilishga qodir bo‘lmaydi v.h. Shu bois, ko‘rsatilgan hollarda qonun talablariga zid ravishda himoyachi yoki vakil ishtirok etsa, himoyachi tomonidan gumon qilinuvchi yoki ayblanuvchiga yuridik yordam ko‘rsatilsa, kelgusida bu gumon qilinuvchi, ayblanuvchining himoyaga bo‘lgan huquqining buzilishi, bu esa, o‘z navbatida jinoyat-protsessual qonunining jiddiy ravishda buzilishi sifatida tan olinib, hukmning bekor qilinishi uchun asos bo‘lib xizmat qilishi mumkin.
Odil sudlovning asosiy talabi sifatida xolislik va beg‘arazlikni ta’minlash maqsadida qonun chiqaruvchi tomonidan qator normalar o‘rnatilgan bo‘lib, ular jinoyat ishini ko‘rib chiqishda ishga nisbatan adolatsiz qarori, yondashuvi yoxud fikri natijasida jinoyat ishi noto‘g‘ri hal qilinishiga sabab bo‘lishi mumkin bo‘lgan shaxslar ishtirokining oldini olishga hamda jinoyat ishini to‘liq, har tomonlama va xolisona tekshirish va tergov qilishga qaratilgan. Ushbu institut jinoyat ishi bo‘yicha yurituvda xolislik va beg‘arazlikni ta’minlash, huquqni muhofaza qiluvchi organ va sudning mansabdor shaxslari, shuningdek jinoyat protsessining ayrim ishtirokchilarining o‘z kasb vazifalarini suiste'mol qilishlarining oldini olish maqsadiga xizmat qiladi.
130
Shu tariqa rad qilish o‘z mohiyatiga ko‘ra, jinoyat protsessi ishtirokchisi protsessual qonun talabini bajarmagan, ya’ni, qonun talabiga zid ravishda protsessda ishtirok etishni davom ettirgan holda qo‘llaniladi. Shunga muvofiq, rad qilish protsessual sanksiya, ya’ni, huquq normasi dispozitsiyasini buzganlik, bajarmaganlik yoki lozim
darajada bajarmaganlik natijasida kelib chiqadigan oqibat sifatida ham ko‘rilishi mumkin. Rad qilish majburiy ahamiyat kasb etadi va qonunda ko‘zda tutilgan hollarda uni qabul qilish shart hisoblanadi. Jinoyat protsessida rad qilinishi mumkin bo‘lgan shaxslar doirasi aniq belgilab berilgan, ya’ni: sudya, prokuror, tergovchi, surishtiruvchi, sud majlisi kotibi, jamoat birlashmasi yoki jamoa vakili, ekspert, mutaxassis, tarjimon, xolis, himoyachi, jabrlanuvchi, fuqaroviy da’vogar yoki fuqaroviy javobgar vakili. Ko‘rsatilgan shaxslardan birini rad qilish uchun qonunda ko‘zda tutilgan umumiy asoslardan birining mavjudligi yetarli hisoblanadi. Rad qilishni ikki guruhga bo‘lishimiz mumkin: 1) o‘zini o‘zi rad etish; 2) jinoyat protsessi ishtirokchilari tomonidan rad qilish. Ayni damda ta’kidlash lozimki, jinoyat protsessining barcha ishtirokchilari ham rad qilish to‘g‘risidagi tashabbus bilan chiqa olmaydilar. Rad qilish to‘g‘risidagi masala bilan protsessning jinoyat ishi yakunlaridan manfaatdor bo‘lgan ishtirokchilari, ya’ni ayblov tarafi yoki himoya tomoni chiqishi mumkin. Guvoh, tarjimon, ekspert, xolis va mutaxassis, ya’ni jinoyat ishi bo‘yicha shaxsiy manfaati bo‘lmagan protsess ishtirokchilari rad qilishdan foydalanmaydi, bu yuridik jihatdan to‘g‘ri va mantiqiy hamdir. O‘zbekiston Respublikasi Jinoyat-protsessual kodeksida ham ushbu ishtirokchilarning huquqlariga bag‘ishlangan moddalarda ularni rad qilish bilan bog‘liq huquqlari ko‘zda tutilmagan. Sudyani rad qilish to‘g‘risidagi masala imkon qadar sud muhokamasining boshlang‘ich bosqichlarida ko‘tarilishi maqsadga muvofiq bo‘lib, bu rad qilingan sudya deyarli yakunlangan sud muhokamasining chetlatilishi munosabati bilan sud muhokamasini yana yangi tarkibdagi sudda boshlash, sud tergovini takroran o‘tkazish va boshqacha tarzda sud muhokamasining asossiz uzayishining oldini olishga xizmat qiladi. Rad qilish – qonunda ko‘zda tutilgan qonuniy asoslar bo‘lgan taqdirda jinoyat protsessi ishtirokchisini ish yuritishdan chetlashtirish bo‘lib, uning natijasida shaxs jinoyat ish yurituvida ishtirok etish imkoniyatidan mahrum bo‘ladi va o‘z protsessual maqomini yo‘qotadi.
131
Basharti, sudyani rad etish uchun asos bo‘lgan holatlar vakolatli protsess ishtirokchisiga keyinroq, ya’ni sud tergovi boshlangandan so‘ng ma’lum bo‘lgan bo‘lsa hamda u o‘z tasdig‘ini topsa, sudya protsessdan chetlashtirilishi hamda zaruriyat tug‘ilganda, sud muhokamasi yangitdan o‘tkazilishi lozim. Rad qilish va o‘zini o‘zi rad etish hamda ularni hal qilish tartibi O‘zbekiston Respublikasi Jinoyat-protsessual kodeksining 80-moddasida belgilangan. O‘zbekiston Respublikasi Jinoyat-protsessual kodeksining 76-79-moddalarida ko‘rsatilgan holatlar mavjud bo‘lgan taqdirda sudya, xalq maslahatchisi, prokuror, tergovchi, surishtiruvchi, sud majlisining kotibi, jamoat birlashmasining yoki jamoaning vakili, himoyachi, jabrlanuvchining, fuqaroviy da’vogarning yoki fuqaroviy javobgarning vakili, ekspert, mutaxassis, tarjimon, xolis o‘zini o‘zi rad etishi shart. Agar ko‘rsatilgan shaxslar o‘zlarini o‘zlari rad etmasalar, unda ularni shu asosga ko‘ra gumon qilinuvchi, ayblanuvchi, sudlanuvchi, shuningdek jabrlanuvchi, fuqaroviy da’vogar, fuqaroviy javobgar va ularning vakillari, himoyachi tomonidan, sud majlisida esa, bundan tashqari davlat ayblovchisi, jamoat birlashmasi yoki jamoaning vakili tomonidan rad qilinishi mumkin. Rad qilish to‘g‘risidagi masala qoida tariqasida sud tomonidan maslahatxonada hal qilinadi. Ta’kidlash lozimki, rad qilish instituti jinoyat protsessida xolislik, beg‘arazlik va odillikni ta’minlaydi, bir tomonlamalikni inkor etadi. Shu bois ham jinoyat protsessida ikki taraf (bir tomondan, gumon qilinuvchi, ayblanuvchi, sudlanuvchi, fuqaroviy javobgar, ularning himoyachilari va vakillari bo‘lsa, ikkinchi tomondan, jabrlanuvchi, fuqaroviy da’vogar va ularning vakillari) manfaati to‘qnash kelar ekan, ushbu ishtirokchilar sudya, xalq maslahatchisi, prokuror, tergovchi, surishtiruvchi, sud majlisining kotibi, jamoat birlashmasining yoki
jamoaning vakili,
himoyachi, jabrlanuvchining, fuqaroviy da’vogarning yoki fuqaroviy javobgarning vakili, ekspert, mutaxassis, tarjimon, xolisning qarama-qarshi tomon
manfaatlariga yon
bosayotganliklarining guvohi bo‘lsalar, darhol tegishli asosga ko‘ra, ushbu shaxslarni rad qilish to‘g‘risida arz qilishlari lozim bo‘lib, bu ularning manfaatlari uchun ham xizmat qiladi. Shuningdek, Oliy sud Plenumining 2008-yil 15-maydagi “Sudlar tomonidan jinoyat ishlarini nazorat tartibida ko‘rish amaliyoti to‘g‘risida”gi 12-son Qarori 7-bandining ikkinchi xatboshisiga ko‘ra, O‘zbekiston Respublikasi Jinoyat-protsessual kodeksi 76 va 516-moddalariga muvofiq,
132
chaqirtirilgan yoki protest bilan kelib tushgan jinoyat ishi ushbu ishning ko‘rilishida muqaddam ishtirok etmagan sudya tomonidan o‘rganib chiqilishi lozim 13 .
Qonun mazmuniga ko‘ra bunday qoida iltimosnomani ko‘rib chiqishga nisbatan ham qo‘llanilishi kerak. Iltimosnoma yoki jinoyat ishi mazkur ishning ko‘rilishida muqaddam ishtirok etgan sudyaga tayinlangan hollarda, u O‘zbekiston Respublikasi Jinoyat-protsessual kodeksi 80-moddasiga muvofiq o‘zini o‘zi rad etishi shart.
Ishni tergov qilish chog‘ida rad etish masalasi prokuror, tergovchi, surishtiruvchi tomonidan, sud majlisida esa, sud tomonidan ham qo‘yilishi mumkin. Bunda prokuror, tergovchi, surishtiruvchi va sudya ish yuritishni boshlashdan oldin rad etish uchun asoslar bor yoki yo‘qligini aniqlash, bu borada protsess ishtirokchilarining fikrini bilish hamda bu haqda ish yuritish to‘g‘risidagi bayonnomada tegishli qaydni kiritib qo‘yish maqsadga muvofiq. Ta’kidlash lozimki, prokuror, tergovchi, surishtiruvchi va sudya boshqa protsess ishtirokchilarini rad etish bo‘yicha tegishli asoslar mavjudligini aniqlash uchun mas’uldirlar. Rad qilish haqidagi arz asoslantirilgan bo‘lishi kerak. Ya’ni, arzda O‘zbekiston Respublikasi Jinoyat-protsessual kodeksining 76-79- moddalarida ko‘zda tutilgan asoslarga havolalar bo‘lishi, ular o‘z navbatida ushbu vaziyatda nimalarda namoyon bo‘lishi ko‘rsatilishi hamda bu haqda tegishli dalillar (qarindoshligini tasdiqlovchi ma’lumotlar, birga tushgan suratlar, qarz shartnomasi yoki mehnat shartnomasidan ko‘chirmalar v.h.) ilova qilinishi maqsadga muvofiq. Shuningdek, rad qilish haqidagi arz turli xil mish-mishlarga, xohish-istaklarga yoki bo‘lmasa, ko‘rsatilgan shaxslarning shaxsiy fazilatlari yoki tabiatiga bog‘liq holda berilishi mumkin emas. Rad qilingan shaxs rad etish haqidagi masala ko‘rilguniga qadar tushuntirish berishga haqli bo‘lib, bu rad qilingan shaxsning motivi va maqsadi to‘g‘risida xulosa qilish imkonini beradi. Ya’ni, rad qilingan shaxs rad etish haqidagi masala ko‘rilguniga qadar ushbu ishni ko‘rishda qatnashishni davom ettirishini asoslovchi dalillarni ko‘rsatishi, uni rad etishni asoslovchi dalillarga nisbatan o‘z vajlarini bayon etishga haqli. Bunda surishtiruvchi, tergovchi, prokuror yoki sudya rad etishga asos bo‘luvchi holatlar mavjudligini aniqlagan bo‘lsa, rad etishni amalga oshirishi shart hisoblanadi. Sudyani rad qilish tartibi jinoyat ishi hay’atda yoki yakka tartibda
13 O‘zbekiston Respublikasi Oliy sud Plenumining “Sudlar tomonidan jinoyat ishlarini nazorat tartibida ko‘rish amaliyoti to‘g‘risidagi” 2008-yil 15-maydagi №11 sonli Qarori.// O‘zbekiston Respublikasi Oliy sudi Axborotnomasi, 2008. -№3. – B.10.
133
ko‘rib chiqilayotganligiga qarab farqlanadi. Ya’ni, jinoyat ishi hay’atda ko‘rib chiqilayotganida, sudyani rad qilish masalasi qolgan sudyalar tomonidan rad qilingan shaxsning ishtirokisiz ko‘rib chiqiladi hamda ovozlar teng bo‘linganda sudya rad qilingan hisoblansa, ishni yakka o‘zi ko‘rayotgan sudyani rad qilish masalasini uning o‘zi hal qiladi. Ayni damda ko‘pchilik sudyalarni yoki sudning butkul tarkibini yoxud sud majlisining kotibini rad qilish haqidagi masala to‘la tarkibdagi sud tomonidan oddiy ko‘pchilik ovoz bilan hal etilishi belgilangan. Sud amaliyotida sudyani rad etish tartibining aniq belgilanganligi ishni xolis va beg‘araz sudya tomonidan ko‘rib chiqilishini ta’minlash uchun muhim ahamiyat kasb etadi. Prokurorni, jamoat birlashmasi yoki jamoa vakilini, surishtiruvchi yoki tergovchini, ekspertni, mutaxassisni, tarjimonni, himoyachini, jabrlanuvchining, fuqaroviy da’vogarning, fuqaroviy javobgarning vakillarini, xolisni rad qilish tartibi ish jinoyat protsessining qaysi bosqichida ekanligiga qarab o‘zgarishi mumkin. Ya’ni, sud bosqichida, shu jumladan, sud majlisida prokurorni, jamoat birlashmasi yoki jamoa vakilini, ekspertni, mutaxassisni, tarjimonni, himoyachini, jabrlanuvchining, fuqaroviy da’vogarning va fuqaroviy javobgarning vakillarini rad qilish masalasi sud tomonidan hal etiladi. Sudga qadar bo‘lgan bosqichda, shu jumladan, ishni tergov qilish chog‘ida esa, prokurorni rad qilish masalasi yuqori turuvchi prokuror, surishtiruvchi yoki tergovchini rad qilish surishtiruv va dastlabki tergov ustidan nazorat olib boruvchi prokuror tomonidan, ekspertni, mutaxassisni, tarjimonni, himoyachini, jabrlanuvchining, fuqaroviy da’vogarning, fuqaroviy javobgarning vakillarini, shuningdek xolisni rad qilish masalasi ishni tergov qilish chog‘ida surishtiruvchi yoki tergovchi tomonidan hal etiladi. Rad qilish muddati hamda uni rasmiylashtirish tartibida rad qilishga nisbatan u jinoyat protsessining qaysi bosqichida amalga oshirilganligiga qarab ikki xil muddat belgilangan. Xususan, tergov qilish chog‘ida qo‘yilgan rad qilish masalasi surishtiruvchi, tergovchi, prokuror tomonidan yigirma to‘rt soat ichida hal etilsa, sud majlisida rad qilish shu majlisda darhol hal etilishi lozim. Ayni damda rad qilishni qanoatlantirish yoki qanoatlantirmaslik haqida surishtiruvchi, tergovchi, prokuror qaror, sud esa ajrim chiqaradi. Bu haqdagi qaror yoki ajrimda rad qilishni qanoatlantirish yoki qanoatlantirmaslik haqidagi to‘xtam asoslantirilgan, har qanday holatda ham bu boradagi vajlarga baho berilgan bo‘lishi lozim. |
