M. A. Kamenskaya

1.11. Semiotika
Semiotika-belgilar haqidagi fan-XX asr boshlarida paydo bo'lgan.uning asoschisi amerikalik mantiqchi va faylasuf C. S. Pirs bo'lib, u o'z nomini taklif qilgan. Dastlab semiotika metanaukadan iborat bo'lib, bu belgi tushunchasi bilan ishlaydigan bir qator fanlar ustidagi maxsus ustki tuzilma edi. Semiotika ramziy si­stemlarini o'rganadi, ularning tarkibiy qismlari (belgilari) juda boshqacha­majoziy xususiyatga ega bo'lishi mumkin, agar ularda shartnoma munosabatlari bilan bog'liq bo'lgan uchta­C ni belgilash mumkin bo'lsaдоговорными отноше­: sintaktika (yoki ifoda rejasi), semantika (yoki ma'no rejasi) va pragmatika (yoki foydalanish rejasi).
Misol bilan tushuntirish kerak [46], bu belgilar bilan bog'liq bo'lgan munosabatlarning kelishuvini anglatadi. Aytaylik, er osti tashkiloti uchrashuvlar uchun qatnashmoqda — shahardagi kvartira. Kvartiraga kirishdan oldin, aloqa xodimi derazaga qarashi kerak. Agar derazada ma'lum bir gul bo'lsa, siz kirishingiz mumkin. Agar boshqa gul bo'lsa — kvartirada hech kim yo'q. Agar gul bo'lmasa, ishtirok etish muvaffaqiyatsiz bo'ladi. Shunday qilib, er osti ishchilari kelishib oldilar. Bunday vaziyatda belgining rolini gul o'ynaydi. Gulning turi yoki uning yo'qligi belgining sintak — tikidir, ya'ni.belgining haqiqatda ifodalanish usuli­. Belgining ma'nosi (semantikasi) hozirgina aytilgan edi. Prag­matika aniq: yoki siz kvartiraga kirishingiz mumkin, yoki keyinroq kelishingiz kerak yoki darhol chiqib ketishingiz va nizatsiya organi a'zolariga­tashrifning muvaffaqiyatsizligi to'g'risida xabar berishingiz kerak. (Va agar siz belgini unutib­qo'ysangiz nima bo'ladi, professor Pleishnerning taqdiri "bahorning o'n etti lahzasi"filmida esga olinadi.) Ish belgisining barcha­tarkibiy­qismlarining kelishuvi bunday tizimlardan foydalanuvchilarning har qanday ehtiyojlarini qondira oladigan juda moslashuvchan tizimlardir. Ushbu OS­ramziy (semiotik)­tizimlar va mantiq (va matematika) asosidagi mal tizimlarning qat'iy forlari o'rtasidagi yangi farqdir.
Semiotikada belgi — bu ma'lum sharoitlarda (belgi holatini tashkil etuvchi) biron bir "qiymat" ga mos keladigan moddiy ob'ekt, bu har qanday narsa bo'lishi mumkin-haqiqiy yoki xayoliy narsa, hodisa, jarayon, mavhum tushuncha. Belgi quyidagi xususiyatlarga ega: 1) bitta ob'ektni yoki ma'lum bir hodisani emas, balki ularning butun to'plamini belgilash qobiliyati. "Belgining hajmi" tushunchasi mavjud (masalan, "o'simlik" belgisining hajmi "daraxt" belgisining hajmiga nisbatan kattaroqdir); 2) odamda belgi bilan ko'rsatilgan ob'ekt yoki hodisaning tabiati to'g'risida g'oyalarni uyg'otish qobiliyati.
Semiotikada belgilarning umume'tirof etilgan tasnifi mavjud emas. Ikkita bo'linish eng keng tarqalgan: 1) tabiiy ob'ekt bilan bog'liq bo'lgan tabiiy belgilar (masalan, "bulut — yomg'ir belgisi") va sun'iy belgilar, ularning o'xshashligi tufayli narsa bilan bog'liq bo'lgan tasviriy (ikonikali) belgilar­, shuningdek belgilar yoki "shartli belgilar". va ular faqat "kelishuv" tufayli; 2) til va til bo'lmagan belgilar.
Gramm haqidagi semiotik tushunchalar nuqtai nazaridan­kompyuter uchun ba'zi dasturlash tillarida yozilgan narsa nima? Uni ma'lum bir tilda yozish usuli-bu uni ifoda etish rejasi, ya'ni.belgi sifatida qaraladigan dasturning sintaktikasi. Dasturchilar­qayta ishlangan ma'lumotlarning mantik jihatlaridan chalg'itadilar va­faqat uning belgi-tarkibiy tomonlarini ko'rib chiqadilar, ya'ni.ma'lumotni­kerakli natijani olish uchun kompyuterda muayyan harakatlar bajarilishi kerak bo'lgan belgilar zanjiri sifatida­qabul qiling. Dasturning semantikasi (yashash­rejasi) — bu uning semantik mazmuni (ushbu dastur qanday muammoni hal qilish uchun mo'ljallangan va men­uning har bir satrida qanday tarkibni yopaman). Pragmatika uni kompyuterda bajarish jarayoni bilan amalga oshiriladi va kom pyuter dizayni­bilan ta'minlanadi.
Belgilar tizimlari nazariyasi­tabiiy va sun'iy kelib chiqadigan turli xil tizimlarning funktsional sionlanishida o'xshashliklarni o'rnatishga imkon beradi.