M. G. Safin,D. G‘. Hayitov, yu. S. Ruziyev

KARBONSUVLAR BIOKIMYОSI 
Molekulasining tarkibi C, H va O dan tarkib topgan va uglerodning 
CH
2
O holatidagi gidratlarini o‘zaro fazoviy tuzilmalaridan hosil bo‘lgan 
murakkab moddalar karbonsuvlar (uglevodlar) deb ataladi. Ular tabiatda 
keng tarqalgan moddalar bo‘lib, tirik organizmlarda muhim biologik 
vazifalarni bajaradi. Ayniqsa, ular o‘simliklarda ko‘p miqdorlarda 
uchraydi, ularning quruq vaznini 70-80% ini tashkil etadi. Odam va 
hayvonlar organizmida ularning miqdori 2% atrofida bo‘ladi. 
Kimyoviy tuzilishi jihatidan karbonsuvlar ko‘p atomli spirtlarning 
aldegidlari 
va 
ketonlari 
hisoblanadi. 
Tirik 
organizmlardagi 
karbonsuvlarning bajarayotgan vazifalari turli-tuman. Eng avvalo, 
karbonsuvlar biokimyoviy ahamiyatga ega, ular nafas olish jarayoni bilan 
biologik oksidlanishga uchrab, o‘zlarida jamg‘arilgan energiyani ajratadi. 
Hisoblashlarga ko‘ra, 1 g karbonsuv oksidlanganda 4,1 kkal yoki 16,9 kDj 
energiya hosil bo‘ladi. Tirik organizmlada karbonsuvlar quyidagi 
funksiyalarni bajaradi. 
1. Karbonsuvlar tuzilmaviy 
(quruvchi, plastic)
modda sifatida 
ham ahamiyatga ega. Ular nuklein kislotalari, karbonkislotalar, 
aminokislotalar, huddi shunday oqsillar, lipidlar bilan birikib muhim 
biogen ahamiyatli birikmalarni hosil qiladi. 
2. Karbonsuvlar himoya vazifasini ham o‘taydi. Ular o‘simlik 
to‘qimalarining 
qobig‘ini 
hosil 
qilishda, 
hasharotlar, 
qisqichbaqasimonlarning tashqi skeletini, bakteriyalarning hujayra 
devorlarini va barcha tirik organizmlarning hujayrasi membrana (qobiq) 
larini tashkil etishda qatnashadi. 

---

100 
3. Karbonsuvlar tayanch vazifasini ham bajaradi. Kletchatka va 
boshqa murakkab karbonsuvlar hujayra qobig‘ini tashkil etishda ishtirok 
etib, mexanik vazifani bajaradi va to‘qimalarning tayanch hususiyatlarini 
yuzaga chiqaradi. Ular odam va hayvonlarning 
tog‘ay, suyak, pay
to‘qimalari tarkibiga xondroitinsulfatlar holida qatnashib, oqsillar bilan 
hamkorlikda tayanch vazifasini bajaradi.