M. G. Safin,D. G‘. Hayitov, yu. S. Ruziyev

Murakkab lipidlar ko‘p tarkibli birikmalar bo‘lib, yog‘ kislotalari va 
spirtlardan tashqari ularning molekulasini hosil qilishda azotli asoslar, 
fosfat kislota kabi moddalar qatnashadi. Tarkibiga ko‘ra, fosfolipidlar, 
glikolipidlar, sfingolipidlar tarzida ham uchraydi. 
Lipid tarkibining asosiy qismini yog‘ kislotalari tashkil etadi. 
Ularning gidrolizatidan uglerod atomi C
4
dan C
26
gacha bo‘lgan to‘yingan, 
to‘yinmagan, ochiq va tarmoqlangan zanjirli hamda halqali organik 
kislotalarning borligi aniqlangan. 
Ko‘rsatilgan yog‘ kislotalaridan, tabiiy yog‘lar tarkibida, eng ko‘p 
tarqalganlari oleinat, palmitat va stearat yog‘ kislotalaridir. Ulardan 
oleinat 30% gacha, palmitat 15% dan 50% gacha, stearat esa 25% gacha 
uchraydi. Hayvon yog‘larida ko‘proq to‘yingan yog‘ kislotalari uchraydi, 
ular qattiq yog‘lardir. O‘simlik yog‘larida esa to‘yinmagan yog‘
kislotalari ko‘proq uchraydi, ular suyuq yog‘lar yoki moylardir. Misollar 
bilan izohlansa, dumba va charvi yog‘lari tarkibida 25% gacha stearat 
kislotasi uchrasa, o‘simlik moylarida 90% gacha to‘yinmagan yog‘
kislotalari, ayniqsa, oleinat ko‘proq miqdorlarda uchraydi. 

---

119 
To‘yinmagan yog‘ kislotalardan linolat, linolenat va lipoat kislotalari 
odam va hayvon organizmida sintezlanmaydi, faqat oziq moddalar bilan 
kirib turishi kerak. Shuning uchun ularni almashinmaydigan yog‘
kislotalari deb ataydilar. 
Lipidlarga organik moddalarning juda katta guruhi kiradi. Ular: 
neytral 
yog‘lar, mumlar, sterin va steridlar, fosfogliseridlar, 
sfingolipidlardan tashkil topgan. Ilmiy adabiyotda neytral yog‘larni 
lipidlar, mo‘mlar, sterin va steridlar, fosfoglitseridlar, sfingolipidlarni 
lipoidlar deb nomlanadi.
Neytral yog‘lar.Tabiatda yog‘lar keng tarqalgan bo‘lib odam, hayvon, 
o‘simlik va mikroorganizmlarning hatto viruslar tanasida ham uchraydi. 
Ularning miqdori ayrim organizlarda, to‘qima va ichki a’zolarda 90% 
gacha yetadi. Fanda 600 dan ortiq yog‘ xillari mavjuligi ma’lum, ulardan 
420 xili o‘simliklarda, 80 xili quruqlikda yashovchi hayvonlarda va 100 
dan oshig‘i - suvda yashovchi hayvonlarda uchraydi. 
Kimyoviy tarkibi jihatidan yog‘larni yog‘ kislotalari bilan uch atomli 
spirt - glitserinning murakkab efiri deb qaraladi, uni triglitseridlar ham deb 
atashadi. 
Yog‘larning umumiy kimyoviy formulasi quyidagicha ifodalanadi: 
Yog‘lar(triglitserid)lar, tarkibiga ko‘ra, oddiy gliseridlarga va aralash 
triglitseridlarga bo‘linadi. Agar oddiy glitseridlar bir xil yog‘
kislotalaridan tarkib topgan bo‘lsa, aralash triglitseridlar tarkibida har xil 
yog‘ kislotalarining qoldiqlari uchrashi mumkin, masalan: