M. H. Shermatov, O. I. Egamberdiyev funksional analiz va integral tenglamalar


Download 1.42 Mb.
Pdf ko'rish
bet39/59
Sana16.04.2020
Hajmi1.42 Mb.
#99788
1   ...   35   36   37   38   39   40   41   42   ...   59
Bog'liq
funksional analiz va integral tenglamalar

operatorni qaraymiz. Uning chegaralangan ekanligini ko`rsatib, normasini to-

ping.


Yechish. operatorning chiziqli ekanligi oson tekshiriladi. Uzluksiz funk-

siyalarning ko`paytmasi uzluksiz ekanligidan operatorning aniqlanish sohasi



D(B) = C[11]

ekanligi kelib chiqadi. Endi operatorning chegaralangan

ekanligini ko`rsatamiz.

kBf k = max

1≤x≤1

|x f (x)| ≤ max

1≤x≤1

|x| · max

1≤x≤1

|f (x)= 1 · kf k

Bu tengsizlikdan operatorning chegaralangan ekanligi va kB k ≤ 1 kelib

chiqadi. Ikkinchi tomondan, agar f

0

(x) = 1



desak, u holda

(B f

0

)(x) = x, kB f



0

= 1, kBk ≥

kB f

0

k



kf

0

k

= 1

302


ni olamiz. Yuqoridagilardan kB k = 1 kelib chiqadi.

Xuddi shunday ko`rsatish mumkinki, L

2

[11]



Hilbert fazosida ham (29.10)

tenglik bilan aniqlangan operator chiziqli chegaralangan bo`lib, normasi 1

ga teng bo`ladi.

29.9. Endi `

2

fazoda ko`paytirish operatorini, ya'ni



`

2

→ `

2

(Ax)

n

a



n

x

n

sup

n≥1

|a

n

a < ∞

(29.11)

operatorni qaraymiz. Uning chegaralangan ekanligini ko`rsatib, normasini to-

ping.


Yechish. Ixtiyoriy x ∈ `

2

uchun Ax ∈ `



2

ekanligini ko`rsatamiz:



X

n=1



|(Ax)

n

|

2

=



X

n=1



|a

n

x

n

|

2

≤ sup



n≥1

|a

n

|

2

X

n=1

|x

n

|

2

a



2

kx k

2

.

(29.12)

Bu munosabatlardan D(A) = `

2

ekanligini olamiz. Endi uning chiziqli ekan-



ligini ko`rsatamiz. operatorning aniqlanishiga ko`ra

(A(αx βy))



n

a



n

(αx



n

βy



n

) = a



n

αx

n

a



n

βy

n

α(Ax)



n

β(Ay)



n

.

Demak, chiziqli operator ekan. Uning chegaralangan ekanligi (29.12) teng-

sizlikdan kelib chiqadi. Bundan tashqari (29.12) tengsizlikdan kAk ≤ a ekan-

ligi ham kelib chiqadi. operatorning normasi kA k ekanligini isbot-

laymiz. Buning uchun `

2

fazoda {e



n

}



n=1

ortonormal sistemani ((23.8) ga

qarang) olamiz. operatorning aniqlanishiga ko`ra, ixtiyoriy n ∈ N uchun

Ae

n

a



n

e

n

tenglik o`rinli. Bundan va (29.7) dan



kA k ≥ kAe

n

ka

n

e

n

|a

n

| · ke

n

|a

n

|

munosabat kelib chiqadi. Bu tengsizlik ixtiyoriy n ∈ N da o`rinli bo`lgani

uchun

kAk ≥ sup

n≥1

|a

n

a

(29.13)

ni olamiz. Demak, kAk tenglik isbotlandi.

Mustaqil ishlash uchun savol va topshiriqlar



303

1.

L

2

[11]



Hilbert fazosida (29.10) tenglik bilan aniqlangan ko`paytirish

operatorining chiziqli chegaralangan ekanligini ko`rsatib, uning normasi-

ni toping.

2.

L

2

[a, b]



Hilbert fazosida (29.1) tenglik bilan aniqlangan integral ope-

ratorning chiziqli chegaralangan ekanligini ko`rsating.

3.

L

2

[−π, π]



Hilbert fazosida (29.1) tenglik bilan aniqlangan integral

operatorning o`zagi K(x, t) = cos(x − t) bo`lgan holda, uning yadrosi



KerB

va qiymatlar sohasi R(B) ni tavsiang.

4.

29.3 va 29.8-misollarda keltirilgan operatorlar y ig`indisini toping.



5.

Integral operator



C[11] → C[11](Af )(x) =

Z

1



1

(1 + xy)(y)dy

va 29.8-misolda keltirilgan ga ko`paytirish operatori larning ko`paytmasini

toping. AB BA tenglik to`g`rimi?

6.

Agar A, B ∈ L(X, Y ) bo`lsa, u holda | kAk − kBk | ≤ kA − Bk teng-



sizlikni isbotlang.

7.

Aytaylik, chiziqli normalangan fazo bo`lsin. X → R , p(x) = kxk



akslantirishning uzluksizligini isbotlang.

30- § . Normalangan fazolarda chiziqli funksionallar

Ma'lumki, chiziqli funksional va uning nollari 24-Ÿ da o`rganilgan edi. 25-Ÿ

da esa L

0

qism fazoda aniqlangan f



0

chiziqli funksionalni qavariq funksio-

nalga bo`ysungan holda butun fazogacha chiziqli davom ettirish mumkinli-

gi haqidagi Xan-Banax teoremasi isbotlangan edi. Biz bu paragrafda chiziqli

304


funksionalning normasini saqlagan holda uni butun fazogacha davom et-

tirish mumkinligi haqidagi Xan-Banax teoremasini isbotlaymiz, hamda funk-

sional fazolarda chiziqli uzluksiz funksionallarning umumiy ko`rinishidan foy-

dalanib, asosiy funksional fazolarga qo`shma fazolarni izomorzm aniqligida

topamiz.

30.1. Chiziqli funksionallar

Agar operatorning qiymatlari sonlardan iborat bo`lsa, bunday operator

funksional deyiladi (24.1-ta'rifga qarang). Agar chiziqli fazoda aniqlangan



f

funksional uchun quyidagi shartlar bajarilsa

1) f(x

1

x



2

) = (x

1

) + (x



2

), ∀x

1

, x

2

∈ X

; additivlik,

2) f(λx) = λf(x), ∀x ∈ X, ∀λ ∈ (yoki R)bir jinslilik



f

ga chiziqli funksional (24.2, 24.3-ta'riarga qarang) deyiladi.

30.1-ta'rif. Agar ixtiyoriy ε > 0 uchun shunday δ δ(ε0 mavjud

bo`lib, kx − x

0

k < δ

tengsizlikni qanoatlantiruvchi barcha x ∈ D(f) lar

uchun |f(x− f(x

0

)| < ε



tengsizlik bajarilsa, funksional x

0

nuqtada



uzluksiz deyiladi. Agar funksional ixtiyoriy x ∈ D(f) nuqtada uzluksiz

bo`lsa, uzluksiz funksional deyiladi.

30.1-ta'rifga teng kuchli bo`lgan quyidagi ta'rifni keltiramiz.

30.2-ta'rif. Agar x

0

nuqtaga yaqinlashuvchi ixtiyoriy x



n

ketma-ketlik uchun

lim

n→∞

|f (x

n

− f (x

0

)= 0



bo`lsa, u holda funksional x

0

nuqtada uzluksiz



deyiladi.

kompleks sonlar to`plami ( R − haqiqiy sonlar to`plami) Banax fazosi

bo`lganligi uchun 29-Ÿ da chiziqli operatorlar uchun o`rnatilgan teorema va

tasdiqlar chiziqli funksionallar uchun ham o`rinli bo`ladi.

30.1-teorema. chiziqli normalangan fazoda aniqlangan chiziqli funk-

sional biror x

0

∈ X

nuqtada uzluksiz bo`lsa, u holda bu chiziqli funksional

butun fazoda uzluksiz.

305


30.2-teorema. chiziqli normalangan fazoda aniqlangan chiziqli funk-

sional uzluksiz bo`lishi uchun uning chegaralangan bo`lishi zarur va yetarli.

Xuddi chiziqli operatorlardagidek |f(x)| ≤ M kxk tengsizlikni qanoat-

lantiruvchi sonlarning aniq quyi chegarasi funksionalning normasi deyi-

ladi va kfk bilan belgilanadi. Shunday qilib,

|f (x)| ≤ kf k · kxk .

Bundan tashqari, chiziqli chegaralangan funksionalning normasi kfk uchun

quyidagi tenglik o`rinli:

kf k = sup

kxk=1

|f (x)= sup

x6=0

|f (x)|

kxk

.

(30.1)

30.3-teorema (Xan-Banax). kompleks chiziqli normalangan fazo, E

0



E

ning qism fazosi va f

0

− E

0

da aniqlangan chiziqli uzluksiz funksional



bo`lsin. U holda f

0

ni normasini saqlagan holda da aniqlangan chiziqli



funksionalgacha davom ettirish mumkin, ya'ni

(x) = f

0

(x), x ∈ E



0

va kf k

E

kf

0

k

E

0

shartlarni qanoatlantiruvchi E → C chiziqli funksional mavjud.



Isbot. Aytaylik, kf

0

k



E

0

K



bo`lsin. Norma aksiomalaridan bevosita kelib

chiqadiki, barcha x ∈ E larda p(x) = K kxk tenglik bilan aniqlanuvchi

akslantirish qavariq funksional bo`ladi. Bundan tashqari ixtiyoriy x ∈ E

0

uchun



| f

0

(x| ≤ kf



0

k

E

0

· kxk K · kxk p(x)

tengsizlik o`rinli. Shunday ekan, f

0

25.3-teorema shartlarini qanoatlantiradi.



U holda da aniqlangan shunday chiziqli funksional mavjudki, quyidagilar

bajariladi:



(x) = f

0

(x), ∀x ∈ E



0

,

|f (x| ≤ p(x) = kf

0

k · kxk , ∀x ∈ E.

306


Bu yerdan ning chegaralanganligi va k f k ≤ k f

0

k

tengsizlik kelib chiqadi.

Ikkinchi tomondan,



k f k

E

= sup


x∈E, x6=θ

|f (x)|

k x k

sup


x∈E

0

, x6=θ



|f (x)|

k x k

k f

0

k

E

0

.

Demak, k f k

E

k f

0

k

E

0

.

30.1-natija. chiziqli normalangan fazo va x



0

6θ

undagi ixtiyoriy bel-

gilangan element bo`lsin. U holda butun da aniqlangan shunday chiziqli

funksional mavjudki,



k f k = 1, f (x

0

) = kx



0

k

(30.2)

tengliklar o`rinli bo`ladi.

Isbot. funksionalni bir o`lchamli X

0

{αx



0

}

qism fazoda quyidagicha

aniqlaymiz: f

0

(αx



0

) = α kx

0

k .

Ko`rinib turibdiki,



(x

0

) = kx



0

k , |f

0

(x)| α | k x



0

k x k , x α x

0

Bu yerdan kf



0

k

E

0

= 1. f



0

funksionalni butun gacha chiziqli davom etti-

ramiz. Hosil bo`lgan funksional (30.2) shartlarni qanoatlantiruvchi funksional

bo`ladi.


Endi chiziqli funksionalning davomiga doir misol qaraymiz.

30.1-misol. C[11] uzluksiz funksiyalar fazosi va uning L

0

=



{f ∈ C[11] : suppf ⊂ [01]}

qism fazosini qaraymiz. L

0

qism fazoda f



0

chiziqli funksionalni quyidagicha aniqlaymiz:



f

0

(x) =



Z

1

1



x(t)dt, x ∈ L

0

.



f

0

funksionalni normasini saqlagan holda davom ettiring.



Yechish. f

0

funksionalning normasini hisoblaymiz. Agar x ∈ L



0

bo`lsa,


u holda

Z

0



1

x(t)dt = 0

307


bo`ladi. Shuning uchun

|f

0

(x)=



¯

¯

¯



¯

Z

1



1

x(t)dt

¯

¯



¯

¯ =


¯

¯

¯



¯

Z

1



0

x(t)dt

¯

¯



¯

¯ ≤ max

0≤t≤1

|x(t|

Z

1



0

dt k x k

L

0

.

Demak,

k f

0

k ≤ 1.

Endi k f

0

k ≥ 1

tengsizlikni ko`rsatamiz. Buning uchun C[11] fazoda

uzluksiz funksiyalarning



x

n

(t) =









0,

t ∈ [10]

nt, t ∈ (01/n),

1,



t ∈ [1/n, 1]

ketma-ketligini qaraymiz. Bu ketma-ketlik uchun quyidagilar o`rinli:



x

n

∈ L

0

, kx



n

= 1,

∀n ∈ ,

|f

0

(x



n

)=

¯

¯

¯



¯

Z

1



0

x

n

(t)dt

¯

¯

¯



¯ 

Z

1



1

n

dt = 1 

1

n



.

(30.3)

(30.3) tengsizlikda lar bo`yicha aniq yuqori chegara olsak,

k f

0

k ≥ sup



n≥1

|f

0

(x



n

)= sup



n≥1

½



1

n

¾

= 1



tengsizlikka ega bo`lamiz. Bu ikkala tengsizlikdan kf

0

= 1

tenglikni olamiz.

25.6-misoldagi kabi C[11] chiziqli fazoda g



y

, y ∈ V

0

[10]



funksionalni

quyidagicha aniqlaymiz:



g

y

(x) =

Z

0

1



x(t)y(t)dt +

Z

1



0

x(t)dt , x ∈ L.

(30.4)

Ma'lumki, istalgan y ∈ V

0

[10]



uchun g

y

funksional f

0

funksionalning



C[11]

fazogacha davomi bo`ladi. g



y

funksional uchun Xan-Banax teore-

masining tasdig`i o`rinlimi? Boshqacha aytganda k f

0

k g



y

k

tenglik qanday



y ∈ V

0

[10]



lar uchun o`rinli? C[a, b] fazodagi chiziqli uzluksiz funksional-

ning umumiy ko'rinishi haqidagi Riss - 30.4-teorema, hamda (30.19) tenglik-

dan foydalansak, (30.4) ko`rinishdagi davomlar ichida yagona g

0

funksional



308

f

0

funksionalning normasini saqlagan holda C[11] fazogacha davo-



mi bo`ladi. 25.6-misolda f

0

funksionalni (25.1) shartni saqlagan holda cheksiz



ko`p (kontinuum) usul bilan fazogacha davom ettirish mumkin edi.

30.2. Qo`shma fazolar

Chiziqli funksionallarning umumiy ko`rinishidan foydalanib, qo`shma fazoni

ayrim hollarda izomorzm aniqligida topish mumkin.

30.3-ta'rif. normalangan fazoda aniqlangan, chiziqli uzluksiz funksio-

nallar fazosi ga qo`shma fazo deyiladi va X



bilan belgilanadi, ya'ni X



=

L(X, C).

Bundan keyingi 31-Ÿ da ya'ni chiziqli uzluksiz operatorlar fazosi mavzusi-

da biz to`la fazo bo`lgan holda L(X, Y ) fazoning Banax fazosi bo`lishini

isbotlaymiz. Shunga ko`ra (31.1-natijaga qarang) chiziqli normalangan fa-

zoga qo`shma bo`lgan X



L(X, C)

fazo Banax fazosi boladi. Chunki,

kompleks sonlar to`plami C = to`la normalangan fazo. Qo`shma fazo-

larni o`rganishni eng sodda holdan, yani fazo o`lchamli (haqiqiy yoki

compleks) chiziqli fazo bo`lgan holdan boshlaymiz.

30.2-misol. X n o`lchamli (haqiqiy yoki compleks) chiziqli fazo bo`lsin.

Bu fazoda biror e

1

, e

2

, . . . , e



n

bazisni tanlaymiz. U holda har bir x ∈ X vektor

yagona ravishda

=

n

X

j=1



x

j

e

j

(30.5)

ko`rinishda tasvirlanadi. Agar f −X da aniqlangan chiziqli funksional bo`lsa,

u holda ravshanki,



(x) =

n

X

j=1



x

j

(e

j

)

(30.6)



bo`ladi. Shunday ekan, chiziqli funksional o`zining e

1

, e

2

, . . . , e

n

bazis vektor-

lardagi qiymatlari bilan bir qiymatli aniqlanadi. Bundan tashqari bu qiymat-

309


larni ixtiyoriy berish mumkin. Ushbu g

1

, g

2

, . . . , g

n

funksionallarni



g

i

(e



j

) =




0, agar i 6j,

1, agar i j

deb aniqlaymiz. Ko`rsatish mumkinki, bu funksionallar chiziqli bog`lanmagan.

Agar x ∈ X element (30.5) ko`rinishda bo`lsa, u holda g



i

(x) = x



i

tenglik


bajariladi. Shuning uchun (30.6) formulani

(x) =

n

X

i=1



g

i

(x)(e



i

)

ko`rinishda yozish mumkin. Shunday qilib g



1

, g

2

, . . . , g



n

funksionallar X



fa-


zoda bazis tashkil qilar ekan, ya'ni X

ham o`lchamli fazodir. X



dagi


g

1

, g

2

, . . . , g

n

bazis dagi e

1

, e

2

, . . . , e



n

bazisga ikkilamchi bazis deyiladi.



X

fazoda aniqlangan har xil normalar X



fazoda har xil normalarni

keltirib chiqaradi. Hozir biz va X


Download 1.42 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   35   36   37   38   39   40   41   42   ...   59




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling