M. K. Tursunov, Х. A. Matniyozov, sh. M. Mansurova issiqlik ta’minoti tizimlari

III. 8. Uzatuvchi quvurlarning hisobi 
Issiq suv ta’minoti tizimlarining gidravlik hisob qilishidan maqsad, bino yoki bir 
guruh binolardagi barcha suv tarqatuvchi priborlarda issiq suvning kerakli sarfi 
quyidagi haroratlardan kam bo‘lmagan holda ta’minlashdan iboratdir: yopiq issiqlik 
ta’minoti tizimlarida – 50
0
S, mahalliy tizimlarda va yopiq issiqlik ta’minoti 
tizimlarida - 60
0
S. 
Maktab, davolash–profilaktika muassasalaridagi dush va umivalniklar 
aralashtirgichlariga keluvchi issiq suv loyihada berilgandan past bo‘lmasligi, ammo 
37
0
Sdan yuqori bo‘lmasligi kerak. Issiq suvning issiqlik generatori(isitgich yoki 
aralashtirgich)dan suv tarqatuvchi priborlargacha oqish mobaynida suv qisman 
sovuydi. Issiq suvning suv taqsimlashning eng uzoq nuktasigacha bo‘lgan masofada 
ruxsat etilgan sovushi [Δt]=5-15
0
S deb qabul qilinadi, shu sabali generatordan 
chiqayotgan issiq suv sovush kattaligidan oshmasligi, ammo 75
0
Sdan baland 
bo‘lmagan haroratda bo‘lishi lozim. 
Uzatuvchi va qaytuvchi quvurlarning diametrlari shunaqa hisobda bo‘lishi 
kerakki, kiritish joyidan suv taqsimlashning eng yuqori nuqtasigacha issiq suvning 
harakatida tizimdagi bosim maksimal foydalanish kerak.
Gidravlik hisobni boshlashdash oldin, issiq suv ta’minoti tizimining 
aksosnometrik sxemasi masshtabda chizilish kerak (
III.12-
rasm). Sxemada bino rejasi 
bo‘yicha ichki suv tarmog‘ining kiritish tuguni, issiqlik tashuvchi, suv o‘lchash 
tuguni, akkumulyator, isitgich va nasos belgilanadi; kerakli quvurli va suv 
taqsimlovchi armaturalar joylashtirilib chiqiladi. 

---

44 
III.12.-rasm. Issiq suv ta’minoti tizimining hisobli grafigi: 
Quvurdagi qattiq va yopishqoq qoldiqlarga qaramay issiq suvlarning tezligi 1,5 
m/s buloklarda kvartallarda, xonalarda suv tarqatgichlarda tezlik 2,5 m/s dan 
oshmasligi kerak. 
Hisobdan 
oldin 
binoda 
sanitarnik 
priborlarning 
joylashishiga 
qarab 
aksanametrik sxemani chizib olish kerak.
Issiq suvlarning gidravlik hisob qilishda aksanometrik sxemani chizib eng uzoq 
nuqtasida markazga qarab uchastkalarga bo‘lib, nomerlab boriladi va shunga qarab 
har bir uchastkada quvurlarning diametri uzunligi va sarf bo‘ladigan issiq suvlarning 
hisoblashdan iborat. 
To‘g‘ri oqimli tizimlarning gidravlik hisobida uzatuvchi quvurlarning hisobli 
uchastkalarida bosim yo‘qolishi (m) quyidagi formuladan aniqlanadi 
3
.
10
)
1
(




R
il
Н
п
р

---

45 
bu erda: i –suvning hisobli sarfida ishqalanishda bosimning solishtirma 
yo‘qolishi, mm/m; l - quvurning hisobli uchastkasining uzunligi, m;
k – bosimning mahalliy yo‘qolishi koeffitsienti.
Bosimning mahalliy yo‘qolishi koeffitsienti qiymatlari quyidagicha belgilangan: 
0.2- uzatuvchi quvurlar uchun; 0.5 – issiqlik punkti miqyosidagi quvurlar va sochiq 
quritgichli suv taqsimlovchi tirgaklar uchun; 0.1 – sochiq quritgichsiz suv 
taqsimlovchi tirgaklar uchun. 
Vodoprovod suvining quvurida suv o‘lchagichlar, suv isitgichlar va b.q. 
ko‘rinishidagi qo‘shimcha qarshiliklar mavjud bo‘ladi. 
Suv o‘lchagichdagi bosim yo‘qolishi quyidagi formula bo‘yicha aniqlanadi: 
p
b
SG
H
2


bu erda: S – suv o‘lchagichning qarshilik koeffitsienti. 
Tezkor seksiyalai suv isitgichlardagi isitilayotgan suvning bosim yo‘qolishi 
quyidagi formuladan topamiz: 
3
2
1
10




n
ШW
k
H
np
bu erda: k – suv isitgich quvurchalari ichidagi g‘adir-budurligining ko‘payishini 
inobatga oladigan koeffitsient; SH-bitta seksiyaning qarshilik koeffitsienti, seksiya 
uzunligi 4 m bo‘lganda SH=0.75, 2 m bo‘lganda – SH=0.4; ω – suv isitgich 
quvurchalar ichidagi suvning tezligi, tiqinlarni hisobga olmagan holda, ω≤ 2 m/s; n – 
isitgich seksiyalarining soni. 
Hajmli suv isitgichlardagi suvning bosim yo‘qolishi quyidagi formula orqali 
aniqlanadi: 
2
076
,
0
W
Н
nD


bu erda:
ω – uzatuvchi quvurdagi suvning tezligi, m/s.
Vodoprovod kiritish tugunidan suv taqsimlashning eng uzoqda va yuqorida 
joylashag nuqtasigacha bosimning umumiy yo‘qolishi quyidagi ko‘rinishda bo‘ladi: 
∆N=∆N
r.p.
+ ∆N
v
+∆N
pd
+∆N
g
+∆N
sv 

---

46 
bu erda: ΔN
r.p 
– to‘g‘ri oqimli tizimning uzatuvchi quvuridagi bosim yo‘qolishi, 
M; N
g
– kiritish tugunidagi vodoprovod suvi quvurining o‘qidan eng yuqori 
nuqtadagi suv taqsimlovchi pribor o‘qigacha suv uzatilishining geodezik balandligi, 
m; N
sv
– suv taqsimlovchi pribordagi erkin bosim, m.