M. M. Aliyev 2019 raqamli texnika va mikroprotsessorlar

4.1.1. Asinxron RS- triggerlar
1
 
Oddiy ijro etilganda triggerlar ikkita YOKI-YOʻQ (rasm – 4.3), yoki VA-
YOʻQ (rasm 4.4) mantiqiy elementlardan tashkil etilgan simmetrik tuzilishni 
ifoda etadi. Shu sabab triggerlarni simmetrik deb atashadi. YOKI-YOʻQ 
mantiqiy element asosidagi simmetrik triggerning sxemasi 4.3-rasmda 
koʻrsatilgan. Ushbu trigger ikkita aniq holatdan iborat. Bunday holat har bir 

---

105 
elementning chiqishi, boshqasining kirishi bilan bog‘liqligi orqali ta’minlanadi. 
Ozod (boʻsh) kirishlar boshqaruv uchun moʻljallangan, ularni axborot yoki 
mantiqiy kirishlar deyishadi. 
4.3-rasm. YOKI-YOʻQ elementlar asosidagi asinxronli RS-triggeri: 
a˗mantiqiy tuzilishsi; b˗shartli koʻrinishi 
4.4-rasm. VA-YOʻQ elementlar asosidagi asinxronli RS-triggeri 
Sxemaning simmetriyasi ikkala kaskad elektr rejimining simmetriyasini 
anglatmaydi. Chiqish va kirishlarning chorraha koʻrinishida ulanishi quyidagi 
sharoitlarni keltirib chiqaradi. Agar kirish signali mavjud boʻlmasa mantiqiy 
elementlardan biri yopiq holatda boʻladi. Chiqish signallaridan biri toʻg‘ri 
nomlanib Q orqali ifodalanadi, ikkinchi chiqish esa Q orqali ifodalanadi. Q 
signali birinchi signalga qarama-qarshi hisoblanadi. Triggerning holatini 
almashtirish tashqi signal orqali amalga oshiriladi. Sakrash yopiq element 
kirishiga musbat kuchlanish tushishi (perepad) bilan boshlanadi. Triggerning 
birlik holatini oʻrnatadigan (Q=1; Q=0) kirish S deb (ang. Set-oʻrnatish), nol 
holatini oʻrnatadigan (Q=0; Q=1) kirish R (reset-qaytarish) deyiladi. 
 
 

---

106 
Kirishlarda signallarning toʻrtta kombinatsiyasi mavjud: S
n
=R
n
=0; S
n
=1; 
R
n
=0; S
n
=0; R
n
=1; S
n
=R
n
=1 (bu erda n-takt tartib raqami). Har bir 
kombinatsiyaga triggerning maxsus holati mos keladi. 
S
n
=R
n
=0 kirish signallarining kombinatsiyasini neytral ma’lumot saqlovchi 
tartib, yoki xotira deyishadi.Uning oldida trigger oldingi taktda keltirilgan 
holatini saqlab turadi triggerning yuqoridagi imkoniyati undan xotira elementi 
sifatida foydalanish uchun imkon beradi. 
Agar kirishlarning bir-biriga signali yuborilsa, ikkinchi kirishda nol holati 
saqlanib qolinsa va trigger kirishdagi ma’lumotni aniqlab boradigan holatni 
qabul qiladi. Kirish signallari S
n
=1 va R
n
=0 boʻlsa, trigger bir holatini qabul 
qiladi, (Q
n
=1). Agar S
n
=0 va R
n
=1 boʻlsa, trigger nol holatini qabul qiladi. Shu 
sababdan S kirishini birlik, R kirishini nollik deyiladi. 
Ikkala kirishga bir vaqtning oʻzida oʻtkazuvchi (almashtiruvchi) signal 
yuborilsa (S
n
=1 va R
n
=1 kombinatsiyasi), ikkala chiqishda ham mantiqiy nol 
hosil boʻladi (Q 
n+1 
= Q 
n+1
=0) va qurilma triggerlik xususiyatini yoʻqatadi. Shu 
sababdan S
n
+1=R
n
+1=1 kombinatsiyani noma’lum (aniq boʻlmagan) deb 
atashadi. Mantiqiy bir signallari orqali oʻtkazuvchi (almashtiruvchi) triggerlar 
deyiladi. Uning holatini va ishini koʻrsatuvchi jadval aniq va qisqa koʻrinishda 
koʻrsatilgan va 4.1-jadvalda keltirilgan. 
1. Triggerning holatini koʻrsatuvchi vaqtli diagramma rasmda koʻrsatilgan. 
2. Ulardan shuni koʻrish mumkinki, triggerning har bir sakrashi uchun 
kirish signallarining almashib turishi shart. 
4.1-jadval 
R
S
Q
0 
0 
0 
Q
0 
1 
1 
0 
1 
0 
0 
1 
1 
1 
n/h 
n/h 
n
n
1

n
1
Q

n
n

---

107 
4.5-rasm. Asinxronli RS-triggerining toʻg‘ri 
boshqaruvli vaqt diagrammasi