M mamajanov odam anatomiyasi va fiziologiasi
Download 1.72 Mb. Pdf ko'rish
|
odam anatomiyasi va fiziologiyasi
|
Yuqori jag’ - bir juft bo’lib, yuqori jag’, ko’z kosasi, burun va ogiz
bo’shliqlarini hosil qilishda ishtirok etadi va chaynash jarayonida aktiv qatnashadi. Yuqori jag’nining tanasi va to’rtta o’sig’i bor. Bu peshona, yonoq, tanglay, alveolyar o’siqlardir. Peshona o’sig’i peshona suyagining burun qismi bilan tutashadi. Yonoq o’sig’ining asosida ko’z kosasi, oldingi va chakka osti yuzalari tutashadi. O’siqni o’zi esa yonoq suyagi bilan tutashadi. Tanglay o’sig’i medial yo’nalgan bo’lib, ikkinchi tanglay suyagi o’simtasi bilan birikib, qattiq tanglayni hosil bo’lish da ishtirok etadi. Alveolyar o’sig’i o’z yoyida alveolyar kattakchalarni hosil qiladi. Alveolyar katakchalar bir-biridan to’siqlar bilan 46 ajralgan. Katakchalar ichida tishning ildizlari joylashgan. Yuqori jag’ning tanasida 4 yuza – oldingi, chakka osti, ko’z kosasi va burun yuzalari tafovut qilinadi. Tanasining ichida havo saqlanadigan turli shaklda uchraydigan kavaklar bo’lib, burun bo’shligiga ochilib turadi. Faqat odamda yuqori jag’ning oldingi yuzasi kavarik bo’ladi, uni yuzasida koziq chuqurchasi joylashgan. CHakka osti yuzasi oldingi yuzadan yonoq o’sig’i bilan chegaralangan. O’siqning oldingi yuzasida mayda teshikchalar joylashgan bo’lib, bu teshikchalardan qon tomirlari va nervlar yuqori jag’ning tish ildizlariga o’tadi. Ko’z kosa yuzasi silliq, ko’z kosa bo’shligiga qaratilgan, orqa yuzaning chekkasi ko’z kosasining pastki yorig’i bilan chegaralangan. Orqa chekkadan arikcha boshlanadi, arikchani davomi ko’z kosa osti kanaliga aylanadi va suyakni oldingi yuzasiga ochiladi. Burun yuzasi tarkibida chig’anoq qirrasi joylashgan bo’lib, o’nga pastki burun chig’anog’i birikadi. Burun yuzasida, ko’z yosh arikchasi o’tib, burun-ko’z yosh kanalining hosil bo’lishida ishtirok etadi. Bundan tashqari burun yuzasi gaymor bo’shligiga ochiladigan kirish qismini hosil qiladi. Tanglay suyagi - bir juft bo’lib, orqadan yuqori jag’ bilan tutashadi. Tanglay suyagi ikkita perpendikulyar va gorizontal plastinkalardan iborat. Perpendikulyar plastinkaning yuqori qirrasidan ko’z kosa va ponasimon o’siqlari bo’rtib chiqadi. Birinchi o’sig’i ko’z kosa bo’shligini hosil bo’lishida ishtirok etadi, ikkinchisi esa ponasimon suyakning qanotlariga taqaladi. Ko’rsatilgan ikkita o’siq ponasimon-tanglay o’ymasini chegaralab turadi. Tanglay suyagini yana bitta o’sig’i farqlanadi. Bu piramidal o’sig’i bo’lib, gorizontal va perpendikulyar plastinkalarni tutashgan joyidan boshlanadi. Piramidal o’sig’i ponasimon suyakning qanotsimon o’siqlarining o’ymasi ichiga kiradi va qanotsimon chuqurchani shakllanishida ishtirok etadi. Perpendikulyar plastinkaning lateral yuzasida joylashgan tanglay egati yuqori jag’ suyagida shu nomli egat bilan qo’shilib kanal hosil qiladi. Ikkala tanglay suyaklarning gorizontal plastinkalari bir-biri bilan birikib, qattiq tanglayni orqa qismini hosil qiladi. Hamma maymunsimon ajdodlarga nisbatan faqat odamda kaltalashgan tanglay shakllangan. Burunning pastki chig’anog’i - bir juft suyak bo’lib, yupqa bukilgan plastinkadan iborat. Burunning pastki chig’anog’ida ikkita chekkasi farqlanadi. Uning yuqori chekkasi yuqori jag’ning burun yuzasidagi chig’anoq qirrasiga birikadi. Suyakning medial bo’rtib turgan yuzasi burun bo’shligiga turtib kirib, burunning o’rta yo’lini pastki yo’lidan ajratib turadi. Burun suyagi - bir juft bo’lib, chap va o’ng suyaklarni birikishidan burun qirrasi hosil bo’ladi. Har bitta burun suyagi yupqa, yassi to’rtburchak plastinka shaklida bo’lib, lateral chekkasi yuqori jag’ suyagining peshona o’sig’i bilan tutashadi. Pastki chekkasi esa burun bo’shligining noksimon teshigini hosil bo’lishida ishtirok etadi. Primatlar turkumi vakillarida va odamda burun suyaklari zaif rivojlangan. Download 1.72 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|