М. Т. Миракмалов халқ табиий географик терминлари тошкент-2009

Топонимларга айланган халқ (маҳаллий) географик терминларининг
харитасини яратиш. Содда турдош сўзлардан ясалган топонимлар туб ёки 
аппелятив топонимлар деб юритилади. Бундай топонимлар дастлаб халқ 
термини бўлиб, кейинчалик бирор географик объектни ифодаловчи жой номи 
бўлиб (формантсиз) ўтади. Мамлакатимиз ҳудудида бундай топонимлар кўп: 
Найман, Лангар, Работ (Равот), Заҳкаш, Ангор, Сарой, Кориз, Қайрағоч, 
Чинор, Сардоба, Сой, Сўксўк (юлғун дарахти), Дархон, Араб, Чорбоғ, Дуоб, 
Жар, Дашт, Манғит, Қипчоқ, Кўлоб, Бўз ва бошқалар.
Булардан ташқари, топонимлар орасида кўпинча терминлар жуфт 
ҳолда келган ва турли формантлар (қўшимчалар) билан ясалганлари жуда 
кўп: Дўнгқишлоқ, Обжувоз, Арнасой, Адиробод, Чимқўрғон, Тошравот, 
Кўлқудуқ, Тутли, Қўрғонча, Таллак, Талли, Сойлик ва бошқалар.
Топонимларга 
айланган 
терминларнинг 
харитасини 
яратиш 
топонимларнинг ўзи ифодалаётган объектларига қараб гуруҳлаштириш 
имконини беради:
1.
Микротопонимлар – кичик объектлар: булоқлар, қудуқлар, 
далалар, ўтлоқлар, жарлар, йўллар, кичик тепалар, кўчалар, кичик 
ирмоқларнинг номлари.
2.
Мезотопонимлар – ўртача катталикдаги объектлар: шаҳарчалар, 
қишлоқлар, йирик сойлар ва маҳаллий масштабдаги объектлар.
3.
Макротопонимлар –
йирик географик объектлар номлари: 
материклар, океанлар, тоғ системалари, тоғ тизмалари, йирик дарёлар, 
текисликлар, йирик табиий географик ўлкалар ва бошқалар. Бу номлар кенг 
оммага маълум ва тез-тез тилга олинадиган номлардир.
Микротопонимлар, мезотопонимлар ва макротопонимларга қандай 
географик объектларни киритиш ҳақида аниқ бир фикрга келинмаган, улар 
ўртасида аниқ бир чегара йўқ.

---

129
Маълумки, микротопонимлар майда географик объектларнинг номлари 
бўлганлиги сабабли, аввало, Республикамизнинг турли регионлари учун 
локал хусусиятга эга бўлган илмий изланишлар олиб боришни тақозо этади. 
Бу алоҳида мавзу, шунинг учун биз мезо- ва макротопонимларни ҳосил 
қилган халқ (маҳаллий) терминларига эътибор қаратдик.
а) ойконимлар: Найман (Андижон, Булоқбоши тумани), Дўнгқишлоқ 
(Асака тумани), Обод (Асака тумани), Қайрағочариқ, Обжувоз, Қоратепа 
(Асака тумани), Чинобод, Ҳўжаобод, Ҳаққулобод (Балиқчи тумани), 
Булоқбоши, Мойариқ, Дўлана, Ширмонбулоқ, Учтепа (Булоқбоши тумани), 
Деҳқонобод (Бўз тумани), Бештол, Ёрқишлоқ, Жалолқудуқ, Кесак, Қатортол 
(Жалолқудуқ тумани), Шерматобод, Тўрткўл, Яккатут, Туячи, Янгиқишлоқ, 
Қўшкўприк (Избоскан тумани), Мингбулоқ, Мингчинор, Сариқсув (Улуғнор 
тумани), Кўтарма, Равот, Қорақўрғон (Мараҳамат тумани), Олтинкўл, 
Қўштепасарой (Олтинкўл тумани), Пахтаобод, Хайробод, Бўстон, Уйғур 
(Пахтаобод тумани), Ҳўжаобод, Олтинводий (Хўжаобод тумани), Тоштепа, 
Камолтепа, Сарой (Шаҳрихон тумани), Қўрғонтепа, Савай, Султонобод, 
Чимён (Қўрғонтепа тумани), Кўчкамар, Работ, Хўжаработ, Работқалмоқ, 
Олмазар, Чорраҳа (Бухоро тумани), Вобкент, Кумушкент, Роҳкент, Янгикент, 
Қипчоқ, Найман, Қўнғирот (Вобкент тумани), Янгиобод, Навработ, Ҳарсафед 
(Жондор 
тумани), 
Баҳористон, 
Ўзбекистон, 
Гулистон, 
Жумабозор, 
Қумкамон, Чандир, Чорбоғ (Олот тумани), Арабхона, Янгибозор, Қорақалпоқ 
(Пешку тумани), Араблар, Қизилработ, Қўрғон (Ромитан тумани), Дўрмон, 
Шофиркон, Жўйнов, Жўйработ, Тезгузар, Чандир (Шофиркон тумани), 
Қоракўл, Бандбоши, Янгибозор, Работлик, Қозоқ
(Қоракўл тумани), 
Қоровулбозор
(Қоравулбозор тумани), Зафаробод, Кўкрабод, Захкаш, 
Работихўжа, 
Фришкент, 
Янгиработ 
(Ғиждувон 
тумани), 
Арнасой, 
Янгибўстон (Арнасой тумани), Барлос, Боғишамол, Гулбулоқ, Сартюз, 
Оқтош, Узунбулоқ, Янгиобод (Бахмал тумани), Саритепа (Дўстлик тумани), 
Янгиқишлоқ, Қораянтоқ, Пахтаобод, Работ, Самарқандқудуқ, Учтепа, 
Хайробод, Қушбармоқ, Тамагузар, Ҳамзаобод (Жиззах тумани), Адиробод, 

---

130
Янгикент (Зарбдор тумани), Зафаробод (Зафаробод тумани), Даштобод, 
Обиҳаёт, Туркман, Чўлигулистон, Тошкескан (Зомин тумани), Мирзадала, 
Янгидала (Мирзачўл тумани), Мингчинор, Оқбулоқ (Пахтакор тумани), 
Янгиқишлоқ, Арнасой, Осмонсой, Чимқўрғон, Эгизбулоқ, Узунқудуқ 
(Фориш тумани), Маржонбулоқ, Қўйтош, Булоқбоши, Узунбулоқ, Қангли, 
Мирзабулоқ, Муллабулоқ, Қипчоқсув (Ғаллаорол тумани), Чордара, Шўркўл, 
Янгиобод (Конимех тумани), Арабсарой, Сарой, Бешработ, Кескантерак, 
Олчин, Янгиқўрғон, Довриқўрғон (Навбаҳор тумари), Дўрмон, Арабхона, 
Жалойир, Нарпай, Уйрат, Янгиариқ, Тошравот (Навоий тумани), Керегетов, 
Кориз, Оёққудуқ, Оқтов, Ажириқли, Томдибулоқ (Томди тумани), Учқудуқ, 
Бузгунди, Юзқудуқ, Мингбулоқ, Олтинтов, Кўлқудуқ, Узунқудуқ (Учқудуқ 
тумани), Лангар, Янгиработ, Олчинобод, Мерган, Ширинобод, Олтинсой, 
Тошқулоқ (Хатирчи тумани), Қизилтепа, Арабон, Қўрғон, Азизобод, 
Тошравот (Қизилтепа тумани), Косонсой, Тагижар, Чиновул, Равот, Қорасув, 
(Косонсой тумани), Аччиқкўл, Гўртепа, Олтинкўл, Меҳнатобод, Қолгандарё 
(Мингбулоқ
тумани), Тошбулоқ, Боғишамол, Қурама, Хўжақишлоқ, 
Тепақўрғон, Хонобод, Шўрқишлоқ, Шўрқўрғон, Қумқўрғон (Наманган 
тумани), Маргзор, Тошлоқ, Тўда, Қўйилтепа, Учтепа, Хўжаобод (Норин 
тумани), Олтинкон, Уйғурсой, Халқаобод, Санг, Найман, Пахтаобод, Тўда, 
Уйғур, Ғурумсарой (Поп тумани), Тўрақўрғон, Оқтош, Ёртепа, Қатағонсарой, 
Сарой, Сайрам (Тўрақўрғон тумани), Ёрқўрғон, Жийдакапа, Қизилравот 
(Уйчи тумани), Учқўрғон, Янгиобод, Яшиқ, Қайки, Қўғай (Учқўрғон 
тумани), Балиқкўл, Пешқўрғон, Сарой (Чортоқ тумани), Олмос, Оғасарой, 
Ҳисорак, Саримсоқтепа, Шўркент, Тепақўрғон (Чуст тумани), Янгиқўрғон, 
Бекобод, Қорачашўркент, Заркент, Навкент, Наврўзобод, Равут (Янгиқўрғон 
тумани), Булунғур, Каттақишлоқ, Бедана, Ўртабулоқ (Булунғур тумани), 
Гўзалкент, Анҳор, Чимбой (Гўзалкент тумани), Жомбой, Деҳқонобод, 
Наймантепа, Саричашма, Шерқўрғон, Кўлбости, Қангли, Қўнғирот (Жомбой 
тумани), Зарбанд, Работ, Файзиобод, Баҳрин, Халқобод, Чордара, 
Ўртақишлоқ, Қўнғирот (Иштихон тумани), Каттақўрғон, Гирдиқўрғон, 

---

131
Чордара, Каттаминг, Мойбулоқ, Саройқўрғон, Янгиқўрғонча, Қўштепа 
(Каттақўрғон тумани), Нарпай, Янгиработ, Янгиқўрғон, Бешқозоқ, Қоракўл 
(Нарпай тумани), Нуробод, Жарқудуқ, Нурбулоқ, Тутли (Нуробод тумани), 
Оқдарё, Янгиқишлоқ, Примкент, Янгикент, Янгиработ, Янгиқўрғон (Оқдарё 
тумани), Пойариқ, Чоштепа, Қорасу (Пойариқ тумани), Арабхона, Торариқ, 
Мирзатерак, Халқаобод (Пастдарғом тумани), Султонобод, Сардоба, 
Хайробод (Пахтачи тумани), Гулобод, Даштакиболо, Каттақўрғонариқ, 
Туркманқишлоқ, Чумчуқли (Самарқанд тумани), Хитойюз, Тепақишлоқ, 
Ўртақишлоқ, Сой, Қўрғонча (Тойлоқ тумани), Баҳрин, Янгиқишлоқ, 
Жартепа, Илонли, Кенагас, Тошариқ, Мирзақишлоқ, Янгиариқ, Қуйиқишлоқ, 
Дўнгқишлоқ, Қоратепа, Ҳамзаобод (Ургут тумани), Қўшрабод, Заркент, 
Оқтепа, 
Давриқўрғон 
(Қўшработ 
тумани), 
Челак 
(Челак 
тумани), 
Деҳқонобод, Дарвозақир, Лайлаккўл, Мингчинор, Олмазор, Усмонобод 
(Боёвут тумани), Бегибулоқ, Олтинтепа, Сойибобод, Соҳилобод, Турковул 
(Гулистон тумани), Баҳористон, Зафаробод, Йўлдошобод, Туркистон, 
Ҳуснобод (Меҳнатобод тумани), Наврўз, Меҳнатобод, Тошкент (Мирзаобод 
тумани), Сардоба (Оқолтин тумани), Сайхун (Сайхунобод тумани), Сирдарё, 
Халқобод, Чолтўқай (Сирдарё тумани), Фарҳодобод, Баландчақир (Ховос
тумани), Пахтаобод, Чўлқувар, Янгиқишлоқ, Янгиобод, Қўрғонтепа (Шароф 
Рашидов тумани), Ангор, Янгиобод (Ангор тумани), Бандихон (Бандихон 
тумани), Бойсун, Даштигаз, Дарбанд, Работ, Қўрғонча (Бойсун тумани), 
Денов, Анбарсой, Даҳан, Пахтақишлоқ, Кенегас, Пистамозор, Янгиқишлоқ, 
Хайробод, Янгиобод, Қизилжар (Денов тумани), Жарқўрғон, Деҳқонобод, 
Лайканд, Исмоилтепа, Оққўрғон, Чоржуй, Пахтаобод (Жарқўрғон тумани), 
Халқобод, Бешқўтон, Таскент, Музработ, Шўроб (Музрабод тумани), Қарлуқ, 
Қурама, Олтинсой, Оқарбулоқ, Жиндибулоқ, Янгиобод (Олтинсой тумани), 
Бўстон, Дашнобод, Наврўз, Чуқурқишлоқ, Сангардак (Сариосиё тумани), 
Янгиариқ, Хотинработ (Термиз тумани), Боботоғ, Телпакчинор (Узун 
тумани), Шеробод, Бўстонсой, Оққўрғон, Работак, Сариқамиш, Пахтаобод, 
Чинобод, Меҳнатобод (Шеробод тумани), Бахтлитепа, Жалойир, Култепа, 

---

132
Талли, Лайлакхона, Элобод, Янгиобод (Шўрчи тумани), Бўстон, Кунчиқиш, 
Меҳнатобод (Қизириқ тумани), Қумқўрғон, Арслонбойли, Жалойир, Оқжар, 
Оқсой, Оққопчиғай, Арпапоя (Қумқўрғон тумани), Баҳористон, Бекобод, 
Қўрғон, Жумабозор, Меҳнатобод, Қиёт (Бекобод тумани), Бўка, Бўстон, 
Равот, Хўжақўрғон, Қуштепа (Бўка тумани), Ғазалкент, Чорбоғ, Боғистон, 
Жаҳонобод, Сойлиқ, Такаёнғоқ, Ҳўжакент, Чимган (Чимён), Янгиовул, 
Қўшқўрғон, Ғалвасой, Чимбойлиқ
(Бўстонлиқ 
тумани), 
Эшонгузар, 
Ўртаовул, Бўзсув, Тарнов, Хонобод, Оқтепа, Далагузар (Зангиота тумани), 
Оққўрғон, Алимкент, Қўштамғали, Қўштепа, Қўрғонтепа, Тоштўғон, 
Хонобод, Галаботир (Оққўрғон тумани), Теракли, Нокбойсой, Чинор, 
Қўрғон, Қорахитой (Оҳангарон тумани), Паркент, Бўстон, Заркент, Сўқоқ, 
Чангиҳисорак, 
Қорақалпоқ, 
Човлисой 
(Паркент 
тумани), 
Пискент, 
Дўнгқўрғон, Муротали, Кориз, Оқтепа, Қайрағоч, Саид (Пискент тумани), 
Кўктерак, Кўксарой, Дархон (Тошкент тумани), Чиноз, Олмазор, Узумзор 
(Чинор тумани), Янгибозор, Жумабозор, Бордонкўл, Қангли, Наврўз, Оқовул 
(Юқори Чирчиқ тумани), Бўзсув, Югантепа, Чангтепа, Халқобод, Нуралисой 
(Янгийўл тумани), Тўйтепа, Туябўғиз, Ўртаовул, Бойовул, Гулистон, 
Ўртасарой, Қорасув (Ўрта Чирчиқ тумани), Оққовоқ, Дўрмон, Тешабойгузар, 
Чинобод, Каттасув, Учқўрғон (Қибрай тумани), Майдонтол, Тошлоқ, 
Тошовул, Қўрғонча
(Қуйи Чирчиқ тумани), Амиробод, Зафаробод, 
Матқулобод, Бекобод, Қароқчитол (Бағдод тумани), Бешариқ, Яккатут, 
Қоражийда (Бешариқ тумани), Янгиқўрғон, Араб, Жалойир, Оққўрғон, 
Узумзор, Янгиқўрғон, Қоратепа, Қўрғонобод (Бувайда тумани), Найманча, 
Хўжақишлоқ, Қашқар, Қумқияли, Қирқлар (Дангара тумани), Ёзёвон, 
Сойбўйи, Хонобод, Ёзёвончек, Чўлигулистон, Янгибўстон, Қатортол, 
Қоратепа (Ёзёвон тумани), Олтиариқ, Азимобод, Бўрбалиқ, Қўрғонариқ, 
Янгиқўрғон, Қопчиғай, Қизилтепа, Янги Араб, Эски Араб (Олтиариқ 
тумани), Лангар, Ёзёвон, Болталикўл, Дўрмон, Оқтепа, Тожиқишлоқ, 
Солижонобод, Қоражийда, Шакартепа, Қизилариқ (Охунбобоев тумани), 
Уйрат, Бужай, Меҳнатобод, Янгиобод, Тўда, Қайрағоч (Риштон тумани), 

---

133
Тошлоқ, Арабмозор, Яккатут, Найман, Найманбўстон, Заркент, Ҳўжақишлоқ, 
Қўрғонча (Тошлоқ тумани), Бекобод, Кенагас, Меҳнатобод, Жалойир, 
Қирғиз, Гулқишлоқ (Учкўприк тумани), Чимён, Араб, Дамкўл, Каптархона, 
Сойбўйи, Навкат, Чекшўра, Қўрғонтепа (Фарғона тумани), Шўрсув, Конизар, 
Мингтут, Қоратепа (Қаратепа), Яккатут, Исломқишлоқ, Қайнар (Ўзбекистон 
тумани), Олтиариқ, Қайрағоч, Жалойир, Бекобод, Лайлакуя, Сойгузар (Қува 
тумани), Бешариқ, Найман, Хитой, Олтинсолма, Қипчоқ, Каттакўл, 
Қораянтоқ (Боғот тумани), Нукусёп, Оқёп, Гулистон, Навбирёп, Ёрмишёп 
(Гурлан тумани), Бекобод, Оқёп, Чандирқиёт, Мироблар, Қумравот (Урганч 
тумани), Ўртақум, Шўркапа, Бешёп, Найман, Тозақиёт (Хива тумани), 
Бешмерган, Тозаёп, Хитой, Қумёп, Қишлоқёп, Қангли, Қиёт (Шовот тумани), 
Янгиариқ, Тахтабанд (Янгиариқ тумани), Янгибозор, Янгиёп, Олтинкўл, 
Ширинқўнғирот, Ширинлар, Қаландардўрмон, Манғитлар (Янгибозор 
тумани), Кенгагас, Ўртақишлоқ, Хайробод, Юқориқалъа, Амирқум, Ўзбекёп, 
Ўртаёп, Қатағон, Баротлар, Шеробод (Қўшкўпир тумани), Бўстон, Оқёп, 
Янгибозор (Хазорасп тумани), Саидлар, Тупроққалъа (Питнак шаҳар 
Кенгашига қарашли қишлоқлар), Бозортепа, Работ, Дуоб, Бойқўрғон, 
Оқработ, Оққишлоқ, Қўрғонтош (Деҳқонобод тумани), Қатағон (Касби 
тумани), Бештерак, Арабча, Янгиобод, Олмазор, Қайнарбулоқ, Ўрисқишлоқ 
(Китоб тумани), Чўлобод, Қарлуқ, Қорақум (Муборак тумани), Наврўз, 
Ширинобод (Нишон тумани), Нуристон ва Таллимаржон шаҳарлари, 
Авазгул, Гулистон, Жўйнов, Элобод, Обод, Чўлқувар, Янгиобод (Усмон 
Юсупов тумани), Жар, Кўкдала, Мирзатут, Пахтаобод, Торжилға, Уймовут, 
Уйшун, Шўрқудуқ, Қумдарё (Чироқчи тумани), Шаҳрисабз, Араббанд, 
Хитой, Ҳисорак (Шаҳрисабз тумани), Қайрағоч, Чинобод, Қўшчинор 
(Яккабоғ тумани), Ёртепа, Учтепа, Лаган, Лайлаксой, Оқравот, Чим, 
Мирзадала, Қизилтепа, Қоратепа (Қамаши тумани), Бешкент, Туркманғит, 
Дашт, Ёртепа, Кат, Араловул, Хонобод, Нукработ, Таллиқўрғон, Қоратепа, 
Сарой (Қарши тумани), Ғузор, Афғонбоғ, Каттақишлоқ, Керайит, Халқобод, 
Қоракўл, Қуштепа (Ғузор тумани), Манғит, Жумуртов, Сайтаул, Дўрман, 

---

134
Хитойовул, Чайкўл, Қорақипчоқ, Қангли, Қипчоқ (Амударё тумани), 
Олтинсой, Гулистон, Қизилқалъа (Беруний тумани), Довудкўл, Кўксув 
(Бузатов тумани), Халқобод, Абат, Жалпақжап, Кумшункўл (Кегейли 
тумани), Мўйноқ, Бўзатов, Учсой, Қозоқдарё (Мўйноқ тумани), Оқманғит, 
Қўтонкўл, Тақиркўл, Қиронтов (Нукус тумани), Белтов, Жанадарё, Отакўл, 
Шағиркўл, Қўнғироткўл (Тахтакўпир тумани), Тўрткўл, Жомбосқалъа, 
Қўлатов, Оққамиш, Қумбоскан (Тўрткўл тумани), Амударё, Бегжап, 
Жанажап, Кенагас, Кўлоб, Найманкўл, Тошовул, Саройкўл, Кенесёп, 
Саричункўл, Қумбизовулжап, Сомонкўл (Ҳўжайли тумани), Майжап, 
Кустерек (Чимбой тумани), Деҳқонобод, Сармонбойкўл, Қиёт (Шуманай 
тумани), Бўстон, Амиробод, Ақшакўл, Гулистон, Элликқалъа, Қирққизобод 
(Элликқалъа тумани), Қанликўл, Қосжоп, Олтинкўл (Қанликўл тумани), 
Қўнғирот шаҳри ва бошқалар.
б) гидронимлар:
1) дарёлар ва йирик ирмоқлар (потамонимлар): Майдонтол, Писком, 
Угом, Чотқол, Оҳангарон, Қорабов, Чирчиқ, Бўзсув, Оқсоқотасой, 
Паркентсой, Қорасув, Чодаксой, Ғовасой, Сирдарё, Подшоота, Косонсой, 
Норин, Сумсар, Мойлисув, Қораунгур, Қорадарё, Кўкорт, Оқсув, Сўх, 
Сангзор, Оқдарё, Қорадарё, Зарафшон, Қашқадарё, Катта Ўрадарё, 
Ғузордарё, Қизилдарё, Танхоздарё, Оқсув, Сурхондарё, Қўштут, Қайроқсой, 
Шеробод, Амударё;
2) кўллар (лимнонимлар): Айдаркўл, Арнасой, Тузкон, Денгизкўл, 
Улуғшўркўл, Аёзкўл, Ақшакўл, Довудкўл, Бўтакўл, Жилтирбос, Олтинкўл, 
Сариқамиш кўллари.
3) сув омборлари: Чорбоғ (Чорвоқ), Туябўғиз, Каттақўрғон, Чимқўрғон, 
Таллимаржон, Пачкамар, Қуйимозор, Жанубий Сурхон, Туямўйин ва 
бошқалар.

---

135
в) оронимлар:
1) Тоғ тизмалари: Қоржантов, Писком, Угом, Кўксув, Чотқол, Қурама, 
Нурота, Оқтов, Қоратов, Қозоқтов, Томдитоғ, Овминзатоғ, Қулжуқтоғ, 
Бўкантоғ, Султон Увайс, Зарафшон, Туркистон, Ҳисор, Кўҳитанг, Боботоғ.
2) ботиқлар: Қарноқ, Мўлали, Асакаовдон, Сариқамиш, Айдар.
3) баландликлар, қирлар: Турон пасттекислиги, Белтов баландлиги, 
Қорабовур қирлари, Устюрт платоси, Устюрт чинки ва бошқалар.
Кўриниб турибдики, Ўзбекистон топонимларининг аксарияти асосида 
табиий географик халқ терминлари бўлган жой номлари ташкил этади. Жой 
номларининг таркибида табиий географик терминларнинг кўплигига сабаб, 
бу номларнинг асосий қисми маҳаллий бўлиб, унда шу жойнинг маҳаллий 
хусусиятлари, орографияси, гидрологияси ҳисобга олинган ҳолда қўйилган 
номлардир.