M. T. Normurodov udk: 553,3(075)


Download 16 Kb.
Pdf ko'rish
bet12/30
Sana08.03.2017
Hajmi16 Kb.
#1922
1   ...   8   9   10   11   12   13   14   15   ...   30

C
, = —
R

2
G azning  molyar 
(Cm)
 
va  solishtirma  (c )  issiqlik  sig‘ imlari  orasidagi 
munosabat:
Cm
  =  C  =  c M,
bu  yerda:  /  —  gaz  molekulasining  t o ‘ la  erkinlik  darajasi,  M   ~   gazning 
m olyar  massasi,  R  —  universal  gaz  doim iysi.
Ideal gazning ichki  energiyasi:
U   =   N   < £ >
  yoki
1
 
m
 
1
U
 = v • С  •
 Г = v • — 
R T
 
= ------- RT 
2
---------- М
2
'
Bunda:  { s )   —  m olekulaning  o 'rta ch a   kinetik  energiyasi,  N  —  gaz
molekulalarining  soni, 
v  —  m odda  m iqdori, 
T —
  harorat.
Adiabatik jarayonda gaz  holati  tenglamasi  (Puasson tenglamasi):
P V r
  —  const,
Cp 
i
 +  2 
bu  yerda:  у   =   ——, 
yoki  у   = --------
С  
i
adiabata  ko‘ rsatkichi.
Mayer formulasi:  Cp  -  Cv  =  R .
Adiabatik jarayonda gaz holati parametrlarining boshlangMch va oxirgi 
qiymatlari orasidagi munosabatlar:
' V
'
yV2 j
Ti
T
 
1 2
f
  p   xO'-O
>r
Gaz hajmining o ‘ zgarishida bajarilgan ish:
145

bunda 
Vj
  va 
V2
  m os  ravishda  gazn in g  b o sh la n g ‘ ich  va  oxirgi  hajm lari. 
G a z n in g   ishi:
a)  Izobarik jarayon da  ( P = c o n s t ) ;
A  =  p{V2
  -  
I ] )  =  p M \
  voki 
A
  =  
vR(T2  -  Tx
)  ,
bunda 
T}
  va 
T7
  gazn in g  b o s h la n g 'c h   va  oxirgi  haroratlari;
b)  Izoterm ik  ja ra y on d a   ( r = c o n s t )

P
A
 

vRT 
In —
,  yok i 
A  =  vRT
 
In— ,
К
Px
  va  P 2  gazn in g  boshlangM ch  va  oxirgi  bosim lari;
d )  Adiabatik ja ra y on d a
A  =   v C r(Tl - T 2)  =   v ^ R { T { - T 2) t
  yoki

RT
A
  = ------- v
y - \
1
-
f Vy - x
P V
1
 I' 
1
7 - 1


/ “1 
F,  V
Termodinamikaning birinchi qonuni umumiy holda quyidagicha yoziladi
Q = A U + A
Bunda:  Q  —  sistemaga  berilgan  issiqlik  miqdori,  AU  —  uning  ichki 
energiyasining o ‘zgarishi;  A  — tashqi  kuchlarga qarshi bajarilgan ish.
a)  Izobarik jarayonda 
Q
 = A U + A  = vCvAt + vR • AT = vC;)AT;
b)  izoxorik jarayonda 
(A  =
 0) 
Q
 = AU = vCy  ■ ДТ;
V
 
P
d) izotermik jarayonda  (A t/  = 0),  Q = A = vRT\n-^- = vRT\n-r-\
V\ 
r 2
e)  adiabatik jarayonda  (Q =  0),  A  = - A U  = -v C v  ■ AT.
Umumiy holda  siklning  foydali  ish  koeffitsienti  (FIK)
146

л
 
а - а  

а  
а  
а  
а
bu n d a:  Л  —  sikl  d a v om id a   bajarilgan  ish, 
Q x  —
  sistem a  o lg a n , 
Q 2
 
sistem a bergan  issiqlik  m iq d o ri.
T
-1
  - T ,
K a rn o  siklining  FI К  
ri  —
---------- --
T\
bu nda: 
Tx  —
  isitgichning, 
T7  —
  sov u tg ich n in g   haroratlari. 
M uvozanatli  o ‘tishda sistem a en tropiyasinin g  o ‘ zgarishi
\ d Q   _   \ d U
  +  
dA


J

1
 
1
 
1
B olsm a n   form ulasi: 
S  =  к
 In 
co,
 
b u n d a  
к  —
  B olsm an   d o im iy si, 
co  —
  sistem a  h olatlarining  te rm o d in a m ik  
eh tim oli.
M asala  yechishga  misollar
1-misol. 
T arkibida  5  / v o d o r o d  va  3  1 geliy  b o ‘ lgan gaz  aralashm asining 
solishtirm a  isssiqlik  sig‘ im i 
Cv
 aniqlansin.  G a zla r bir xil  sharoitda  turibdi.
Berilgan:
V,=5  / =  5*  10"
3
m3; 
V2=5  / = 3-  10~
3
m3. 
С  =?
V
 

Yechish: 
A ralashm aning  haroratini  А  Г  ga 
o ‘ zgartirish  uchu n   kerak b o ‘ ladigan  issiqlik 
m iq d ori 
Q
  ni  ikki  usulda aniqlash  m u m k in :
Q  =  C v (mx
  + w 2) - A T  
(1 )
Q
 = Cvl  • mx • A T + C V2  •m2 - A T =  (Cvx  • mx + C V2*m2) A T ,  (
2
)
bu   yerda: 
Cv ~
  aralashm aning  solish tirm a  issiqlik  sig‘ im i;
Cy —
  v o d o r o d n in g , 
CV2 ~
  g eliy n in g   solishtirm a  issiqlik  sig‘ im lari;
mx
  va 
m2  —
  ularning  massalari.
(2 )  va  (3 )  larni  tenglashtirib  o la m iz :
147

Cj  (/
77,  4 
/?7у)
 •
  A T   =  
(Cl  ]ml
  4- 
С]  2т2)ЛТ
 
yoki 
С]
  (/??, 
+ m?
)  =   C n   • m,  +  
C r2
  • 
m
1 .
Bundan  esa
c r  -  c
/77,
пи
(
3
)
/77,  4   /77^ 
/77,  4-  /772
G azlarn in g  massalarini  quyidagi  m unosabatlardan  an iqlaym iz:
»h  = p j ,rv
Ph, -V2,  P h =
 0 . 9 9 %  
va 
A *  
= 0 ,1 8 - %  

m
m o s   ravish da  v o d o r o d n i n g   va  g e liy n in g   z ic h lik la ri.  G a z la r n in g  
solishtirm a  issiqlik  sig‘ im lari  esa  quyidagich a  topiladi:
C,
5  R
2
va
г  
- 1 Л .
r2
 
2
  M ,
(4 )
bu  yerda: 
H2
  u chun 
i=5
  va  He  uchun 
i=3
  ekanligi  h isobga  olin ga n ,
-3
  kg 
k °
= 2 - 1 0 ------ -  va 
M-,
  = 4 - 1 0   J -------   m os  ravishda  v o d o r o d n in g   va
m o l 

m o l
geliynin g  m oly a r  massalari,  R = 8 ,3 1 J /m o l  —  gaz  m olyar  d o im iy si.
(4 )  ni  (3 )  ga  q o 'y ib ,  quyidagini  ola m iz:
C\.
5  R
2  M,
P
h
-K
P
h
J
i
+
О
R
2
M 2
Рне 
2
 
P\\V\+ Р\\<У
2  J
(5)
hosil  b o ‘ lgan  ifod a d a n   solish tirm m a  issiqlik  sig‘ im ining  birligi  ch iq ish i 
k o ‘ rinib turganligidan  kattaliklarning  qiym atlarini  q o ‘ yam iz:
Cv =
5-8,31  f 
0 ,0 9 - 5 - 1 0   3 
2 - 2 - Н Г 3 I  0 ,0 9 - 5 - 1 0   3  + 0 .1 8-3-10“
0,1 8-3-10"J
:  1 0 . 3 9 - НУ
0,45
0,45 + 0,54 
kJ
+ 3,12-10"
0,54
0,45 + 0.54
2 * 4 - 1 0_  I  0.09 • 5 • 10~~  + 0,18 • 3 -10 _
: 4 , 5 3 - 1 0 ' — ^
 = 4,53 
kJ
kg-К
kg-К
Javob: 
Cy
  = 4,53
kg-K
148

2-misoI.  Yopiq  idishda,  massasi  56  g  boMgan  azot  va  massasi  64  g 
bo‘lgan kislorod gazlaming aralashmasi bor. Agar harorat 20° ga pasaytirilgan 
bo
4
lsa,  aralashma ichki  energiyasining o'zgarishi  aniqlansin.
Berilgan:
1)  N 2;
mx
  = 56g  = 56 • 10“
3
kg;
2

0
2;
m2
  =  64g  = 64-10~3kg; 
T =  20°.
AC/ = ?
Yechish: Aralashma  ichki energiyasining 
o ‘zgarishi  azot  va  kislorod  gazlari  ichki 
energiyalarining o ‘zgarishiga teng,  ya’ni
AU
  = AU]  + AU2.
(
1
)
Ichki  energiyaning  aniqlanish 
ifodasiga muvofiq
At/,  = ^ ~ — RAT.

M ,  2
va
(
2
)
Agar kislorod ham,  azot ham ikki atomli gaz ekanligini nazarda tutsak 
ц
  = i1  = 
5
 .  (
2
)  ni  (
1
)  ga  q o‘yib,  quyidagini  olamiz:
Д и  = — - RAT + 
-  RAT = -  R
AT
M, 
2
bu yerda:  M,  =28-10
M 2  2
 
kg
m.
ni-.
M,  + M.
\
 
i

J
— azotning,  M 2  =32-10
kg
mol 
“ 
mol
molyar massalari.
Kattaliklarning  son qiymatlarini  (3)  ga qo'yamiz:
(3)
— kislorodning
AU
 = -8 ,31 -2 0  
2
^ б - Ю
' 3
 
64 • 10
~3
 ^ 
28 -10
-3
 
32-10-3
J = 5-83,1 -4J = 1662J = l,
66
kJ.
j
Javob:  AU  = l,
66
kJ  .
3-misol.  Gazni  adiabatik  siqishda  uning  hajmi  10  marta  kamaydi, 
bosimi esa 21,4 marta oshdi.  Gaz solishtirma issiqlik sig‘ imlarining nisbati 
Cp/C v topilsin.
149

Berilgan:
V,
n  =
  —   =   10; 
V,
k  =
0
  = 
0
.
21,4;
C ,
c,
Yechish: 
Adiabatik jarayonda gaz  hajmining  va 
bosim ining  boshlang‘ ich  va  oxirgi  qiymatlari 
orasida  quyidagi  munosabat  mavjud:
V
’  yoki  k  =   .
(
1
)
(1)  tenglikni  logarifmlab,  quyidagini  olam iz: 
ln (£ )  =   у  ■ ln ( w ) .
Bundan
C „
 
In к
C = ^ ~
 
C ,
In n
(
2
)
Kattaliklarning  son  qiymatlarini  q o ‘ yib topam iz
In 21,4 
3,06
7-
In 10 
2,30
1
  Л ">
1
,JJ> 
.
Javob: 
у
  =  
1,33 .
4-misol. 
Ballonda  145  К  haroratli  kislorod  2  m P ab osim   ostida  saqla- 
nadi.  Ballondagi gazning yarmi  tezgina chiqarib yuborilgandan  keyin  qolgan 
kislorodning  harorati  T2  va  bosimi  P2  aniqlansin.
Berilgan:
Tl
  =  145K;
P,  =2m Pa  = 2«10  3Pa; 
^ -  = 
2
.
p
  = ? 
1
 
2
T2
  = ?
bu  yerda:  ^ -  
uchun  i=5.
/ + 
2
c
7 ” ~ 7 ” !
Yechish: 
Agar  gazning  tezgina  chiqarib 
y u b o r ilis h in i  n a za rd a   tu ts a k ,  u n d a  
kengiyishini adiabatik jarayon sifatida qarash 
mumkin.  Adiabatik  jarayonda  gaz  holati 
parametrlarining  boshlang‘ ich  va  oxirgi 
qiymatlari  orasida  quyidagi  m unosabat 
mavjud:
y
- 1
t
.
(
1
)
i -
 gaz  molekulasining  erkinlik jarajasi.  O ,
150

(
1

dagi noma’lum parametrlar sonini kamaytirish maqsadida har ikkala 
holat uchun  ham gaz  holati tenglamasini yozamiz:
PXV
 
1
 
M
 
1
va 
P,V  = ^ R T
t
.
M
Tenglamalarni  hadma-had boiam iz:
щ_Т\_
 
m2  T2
  '
Bundan
T2 
mx  P2
 
Tx 
m2  Px
yoki

2
ni  nazarda tutsak,

P
1
 
2
 
±2_
T\  ~ 
px
(
2
)
(2)  ni  (1)  ga qo‘yib va  i=5  ni  nazarga tutib,  quyidagini topamiz:
2
—  =
r
-1 
r
yoki 
2
 —  =
Oxirgi  ifodadan  P2 ni  aniqlasak,
=
V
27
(3)
Endi (2)  ifodadan  Г, ni topamiz va (3) ni  nazarda tutib qayta yozamiz:
(4)


T
 
T2  - 2  — P2  = -4 — -  
1
r i 
2 75
 
V
22
  ‘
Kattaliklarning  son  qiymatlarini  (3)  va  (4)  larga  qo‘yib,  quyidagini 
olamiz:
9-1ГГ
3
 
2
-
10“3 
Л   = —
7
= -  Pa = —------ Pa = 0,78 • 10
-3
 Pa = 0,78mPa;
.  145
2,55

0,78  10
“3
 К = 113,IK.
2
-
10
"
Javob:  P2  = 0,78mPa; 
T2  =
 113,1 К .
151

5-misoL 
Adiabatik  siqilishda  havoning  bosimi  50  kPa  dan  500  kPa 
gacha  ortdL  S o ‘ ngra  esa,  hajm  o'zgartirilmasdan gazning harorati  dastlabgi 
haroratgacha  pasaytirildi.  Jarayon  so ‘ ngida  gazning  bosim i  P 7  qancha 
b o ‘ ladi?  Adiabata  k o ‘ rsatkichi  1,4  deb  olinsin.
Berilgan:
1)0
  = 
0
,
px
  =
  50kPa  = 5 -1 0* Pa, 
P 2
  =  
500kPa  = 5 1 0 5 Pa.
2 ) V =
 const,
7
  =  1,4.
P3 = ?
(2)  tenglikdagi
Yechish: 
Ikkinchi  jarayon  izoxorik 
(V =const)  b o ‘ lganligidan
d :
I1   =  I1
 
T2 
Tx
munosabat  o ‘ rinli  b o ‘ ladi.  Bu  yerda 
T = T j
  e ’ tiborga  olingan. 
(1)  dan 
olamiz:
p3 =
\ T , J
(
2
)
r T  \
 
yT2 j
munosabatni  topish  uchun  birinchi jarayonning
adiabatikligidan  foydalanamiz,  ya’ ni quyidagi  munosabat  o ‘ rinli:
r - - i
( PA
r
Ti
{ P}  )
?
yoki
1  _
1
К 
J
T2
P
4  2 /
(3)  ni  (2)  ga  q o‘yamiz:
r
-1
У
(3)
РЪ=Р2
7 - 1
(4)
Ч-'г /
Kattaliklarining  qiymatlarini  (4)  ga qo‘ yib,  quyidagini  olamiz:
P3
  = 5 -1 0
5-10 
5 - 10s
1,4-1 
4  N  1,4
Pa  = 5 -10  (10
' 1) 7
 Pa  = 5 -10  *10  /7 Pa  =
= 5 • 0,52 • 10
5
 Pa  = 2,59 •
 10
5
 Pa  = 259kPa.
Javob:  P,  = 259kPa.
152

6
-misol.  a)  izotermik jarayonda,  b)  izobarik jarayonda,  —  10  J  ish 
bajarish  uchun  kislorodga qancha issiqlik  miqdori  berilishi  kerak?
Berilgan:
A  =
 10J;
a)T  -
 const;
b)P  -
 const.
<2
 = ?
Yechish:  Termodinamikaning  birinchi  qonunini 
umumiy ko‘ rinishda yozamiz:
Q = A + A U
 
(
1
)
va uni alohida jarayonlarga tadbiq etamiz: a) izotermik 
jarayonda  A U   =  0 •
  Demak,  Q =  A 
(
2
)
b)  Izobarik jarayonda 
Q = A + AU.
Ichki energiyaning o ‘zgarishi quyidagicha topiladi: 
AU
1  fYl 
I  171
-  —  R A T = - — R{ T  -   TA
2  M  
2  M
 
1
(3)
(4)
bu  yerda:  / -  molekulaning  erkinlik  darajasi,  0 2  uchun  i=5,m  —  gaz 
massasi,  M  —  molyar  massasi,  R  —  gaz  molyar  doimiysi.  T}  va  T2 — 
dastlabki va oxirgi haroratlar.  Dastlabki va oxirgi holatlar uchun gaz holati 
tenglamasini yozamiz:
/ 77
PV.  =
 — RT. 

 
1
va 
PV2
Ikkinchisidan  birinchisini  ayirib  olamiz:
m
M
r t
;
P (V2  ~V\)  = ~77r O:2
  _ т 1) = ^ ‘ ^ л т .  
m
 
м
Oxirgi ifodadan quyidagi munosabatni topamiz: 
m  ^  
P ^ - V ^ ^ P - A V  
A
M  


R '
(
6
)  ni  (4)  ga quysak,
A U  = - R * — ^ -  = - R
 •— = -  A




2
 
'
(5)
(
6
)
(7)
(7)  ni  (3)  ga q o‘yib  Q  uchun  quyidagini olamiz:
153

Shunday  qilib,
Javob:  a)  0  =  10J; 
b ) 0  = 35J
7-misol.  Izotermik kengayish paytida 800 J issiqlik miqdori olsa, 0,4mol 
vodorodning hajmi  necha marta ortadi?  Gazning  harorati  300 K.
Yechish:  Izotermik  jarayon  (AU  = 0)  uchun
termodinamikaning  birinchi  qonuni  quyidagi 
ko‘ rinishga ega:
Berilgan:
T
 = const, 
v = 0,4m ol; 
Q -
 8 0 0 J , 
r   = 300K .
V,
Q =  A  = vRTln
(
1
)
bu yerda:  R  = 8,31
J
К • mol
(
1
)  dan so‘ ralgan nisbatni topamiz:
■ gaz molyar doimiysi.
и Д =
О
V, 
vRT
yoki
V,
= e
(
2
)

'  i 
Kattaliklarning qiymatini  (2)  ga qo‘yamiz:
/  
п л л  
\
= exp
v.
V,
800
Javob:
exp
n
к
0 ,4 -8 ,3 1 -3 0 0 /
у 9,97 у
,
0,8
  _

2
,
2 2
marta

2
,
2 2
marta  .
8
-misol.  5  kg  massali  azot  hajmi  o ‘zgarmasdan  150  К  ga  qizdirildi.
Gazga  berilgan  issiqlik  miqdori  Q,  ichki  energiyaning  o ‘ zgarishi  AU , 
gaz bajargan ish A topilsin.

Berilgan:
m
  = 5kg;
ДТ = 150K, 
V  =
 const 
£? =  ?
Д u   = ?
A  = ?
Yechish:  Gazning tashqi  kuchlarga qarshi  bajargan 
ishi  quyidagicha aniqlanadi:
A  = p -  A V .
V=const  bolganidan  AV  =  0  vademak,
A  =
  0- 
(1)
Ichki energiyaning o ‘zgarishi  AU  ni esa quyidagidek 
topamiz:
1  \n
AU
 = ------ R-AT
2  M
(
2
)
bu  yerda:  i  —  molekulalarning  erkinlik  darajasi,  N ,  uchun  i=5;
J
-3
  kg
M   -  28-10  J ——  —  azotning  molyar  massasi,  R = 8,31
mol 
К -mol
molyar doimiysi.
Jarayon  uchun  termodinamikaning  birinchi  qonunini  yozamiz:
Q = A U ,
chunki 
A
  = 
0
 •
Kattaliklarning son  qiymatlarini  o ‘ rniga qo‘yib  hisoblaymiz:
gaz
AU = -
—  8,31 • 150J  =
25-15-8,31
56
104 J  = 55,65 - 104 J  = 556,5kJ.
2  28-10"
О =
 556,5kJ
Javob:  A=0; 
AU = 556,5};  Q = 556,5k).
9-misol.  Massasi  1kg,  harorati  300  К  bo‘ lgan  azot  bosimi  o ‘ n  marta 
ortgunicha: a) izotermik ravishda; b) adiabatik ravishda siqilgan.  Har ikkala 
hoi  uchun gazni  siqishda  bajarilgan  ish aniqlansin.
Berilgan:
m =l  kg;
Г =300  К;
^
,
0
;
a)  T^const;
b)  Q=0
A=?
Yechish:  a)  Gazning  izotermik  ravishda  siqilishida 
bajarilgan ish quyidagicha aniqlanadi:

m
 
P, 
A
  = — RT.  In —  
M
 
Download 16 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   8   9   10   11   12   13   14   15   ...   30




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling