M. T. Normurodov udk: 553,3(075)
— aralashma tarkibiy qismlarining soni. cot
Download 16 Kb. Pdf ko'rish
|
— aralashma tarkibiy qismlarining soni. cot gaz aralashmasi /-tarkibiy qismining massaviy ulushi b o‘lib, /- tarkibiy qismi massasining aralashma massasiga nisbati bilan aniqlanadigan o 4lchamsiz miqdordir col = m j m , bunda: mi — aralashma / — tashkil etuvchisining massasi; m — aralashmaning massasi. n xil idieal gaz aralashmasining bosimi uchun Dalton qonuni: n P = Y j P> = P i + P i + .....+ Pn, 1=1 bunda: — aralashma / — tarkibiy qismining parsial bosimi. Boyl-Mariott qonuni : r= con st, m=const da p . V - const, bunda: P — ideal gaz bosimi, V — hajmi, T ~ termodinamik harorat, m — massasi. Gey-Lyussak qonuni: P = const, m = const da V = V0(l + at) yoki Vx jV 2 - T xjT2 . Shari qonuni: V = const, m = const da P = P0 (1 + at) yoki Px /P 2 = 7j jT2 , bunda: t — Selsiy shkalasi bo'yicha olingan harorat T = t + 273, V0 va P0 — mos ravishda 0 ° dagi hajm va bosim, cc = . Ideal gazning holat tenglamasi (Klapeyron-Mendeleyev tenglamasi): 171 F ' V " ~ M RT yoki P - V = v - R T , bunda: m — massa, M — Molyar massa, R — gaz molyar doimiysi, 121 Т — termodinamik harorat, v — modda miqdori. Ideal gaz kinetik nazariyasining asosiy tenglamasi: P = —n < s„ > 2 " ’ N bunda: n = — — bir jinsli sistemasi molekulalarning konsenratsiyasi, v 0 ‘ rtacha kinetik energiyasi. Molekulaning / ta erkinlik darajasiga mos keluvchi o ‘ rtacha kinetik energiyasi (molekulaning to‘ la energiyasi): < £. > = —kT; 2 molekulaning ilgarilanma harakati o'rtacha kinetik energiyasi: < s , > = —kT; 2 molekulaning aylanma harakat o ‘ rtacha kinetik energiyasi: / - 3 < £ ay, > = ~ ^ k T - bu yerda к = R / N A — Bolsman doimiysi. Gaz bosimining, molekula o ‘rtacha kvadrat tezligi < Vkv > ga bog‘liqligi: P = ^ n m 0 < 3 ks > 2, yoki P V = - N 3 2 A = —Ns = —E , 3 3 1 , 1 yoki PV = -N m 0 < $ kS> = —m < Зкэ >, bunda: mQ— bitta m olekulaning massasi, E = N - s — barcha molekulalarning ilgarilanma harakat kinetik energiyalarining yig‘ indisi, N ~ gazdagi molekulalar soni, m = N • m.0 — gaz massasi. 122 Gaz bosim ining m olekulalar konsentratsiyasi va haroratga bogliqligi p = n - k - T . Molekulalaming tezligi: o ‘rtacha kvadratik < #lcS > = . 3 kT ma yoki 3 RT V M ’ o ‘rtacha arifmetik < 3k9 > = V 8 kT/(nm0), yoki < 3 > = j 8 ^ eng katta ehtimolli ( ntn) m , , yoki {nrri) ■ Masala yechishga misollar 1-misol. 0,2 kg massali azotning modda miqdori v molekulalari soni N aniqlansin. Yechish: Azotning modda miqdorini m Berilgan: m = 0,2 kg N , v = ? N = ? v = M ( 1 ) ifodadan aniqlaymiz. Bunda M — azotning molyar massasi. Agar M = M r • к ekanidan foydalansak, k = \ 0~3 k g /m o l va azot uchun M r = 28 (D.I. Mendeleyev davriy sistemasidan) ligidan M = 2 8 -10"3 k g /m o l- Moddadagi molekulalar soni quyidagi ifoda yordamida aniqlanadi: N = v - Na. (2) Bu yerda NA = 6,02 • 1023m o r ' - Avogadro soni. 123 Bu sodda ifodalar uchun birliklami tekshirib o ‘tirmasdan, kattaliklarning qiymatlarini ( 1 ) va ( 2 ) larga qo‘yamiz: v = ? ^l3-mol = 7 ,M m o l; 0,2 2 8 -1 0 ' N = 7,14 • 6,02 • 1023dona = 4 ,30 • 1024dona ; Javob: v = 7,14 mol, JV = 4 ,3 0 -1 0 24 dona. 2-misol. Bitta osh tuzi molekulasining molyar massasi M va massasi mg topilsin. Berilgan: NaCl; N = \. M = ? m0 = ? Yechish: Osh tuzi NaCl ning molyar massasini quyidagicha topamiz: M = M Na + M a . kg/ Natriyning molyar massasi M Na = 23-10 J / mo\ va ! kg. xlorning molyar massasi M a = 3 5 ,5 -1 0 ' / ш о j ligidan olamiz. М = 23-10"зк% / , + 35,5-10-3кё/ , = 58,5-10“зк§ / , /m o l /m o l / m o l - Bitta molekulaning massasi ushbu ifodadan topiladi: M m0 = N bunda N a = 6,02 • 10 mol • Unda “ 6 , 02-10 Javob: M = 58,5-10J34 ; m0 = 9,72 • 10“26kg . mol 124 3-misol. Ballonda 2 mPa bosim ostida, 400 К haroratda turgan azotning zichligi p hisoblansin. Yechish: Ideal gazning holat tengla- masini yozamiz: Berilgan: N2; P = 25m Pa = 2 • 1 O ' 3 Pa; T = 400K . P = ? m P • M V R T m Wl p , y = — R . T (!) M ' K) Ushbu ifodadan uncha qiyin bo'lmagan o ‘ zgarishlardan keyin quyidagini olamiz: ( 2 ) Agar zichlik P = — , ya’ni gaz massasining uning hajmiga nisbati kabi aniqlanishini nazarda tutsak, P-M P = R-T (3) ni hosil qilamiz. Bunda, M gazning molyar massasi, R — gaz molyar doimiysi J /г = 8,31 m ol-К Azot uchun M = 2 8-10 - 3 kg [p] = m ol i ho: lP a -lkg/ (3) yordamida zichlikning birligi hosil bo‘ lishini tekshirib ko‘ ramiz: хт о 1 ™2 [Л][Г] 1 - J ■ = 1 - ' kg ke m _ i K& - I K = 1 - з N -m m ^ mol • К va uning to‘g ‘riligiga ishonch hosil qilgandan keyin berilganlami q o‘yamiz: 4-misol. Havo sharining qobig‘ i 1600 m 3 sig‘imga ega. Bosimi 60 kPa va harorati 280K b o‘lgan balandlikda, qobiqni to‘ldirib turgan vodorod hosil qiladigan ko‘tarish kuchi F topilsin. Shar ko‘tarilishida vodorod shaming quyi qismidagi teshikdan chiqishi mumkin. Berilgan: V = 1600m 3; P= 60kPa = 6 • 104 Pa; T = 280K. Yechish: Vodorodning ko‘tarish kuchi PV RT ( 1) formula yordamida anilanadi. Bu yerda g = 9 , 8 — erkin tushish s tezlanishi, R = 8,31- mol-K gaz molyar doimiysi. ( 1 ) formulada M 2 = M X= p xVm; M, = M B = p BVm. Shunday qilib, FK = ( P * - P B) 8 ' ?~ V- , (2) bunda: Vm = 22n4 • 10 m mol k8 )kg/ havoning, p„ = 0,09 birliklari yordamida ( 2 ) ni tekshirib ko‘ ramiz: gazning molyar hajmi; px = ^ 9 —$- — vodorodning zichliklari. Kattaliklarning и = , kg m 3 , m _ [ p K g MP WWJ _ m 3 s 2 mol _ ! kg • m • N • m 3 [R][T] •IK s 2 m 3 ■ 1 N mol К va to‘g‘ riligiga ishonch hosil qilganimizdan keyin kattaliklarning qiymatlarini qo‘yamiz: Fc = ( U 9 - 0 , 0 9 ) ? M i 5 ^ 6 0 0 ^ 1 1 £ l N = 8,31-280 126 _ 1,2-0,98-6-1,6-22,4 8,31-2,8 Javob: FK = 10,9kN. 103N = 10,9- 103N = 10,9kN. 5-misol. Sig‘ imlari 20 / va 44 / b o ‘lgan ballonlarda gaz saqlanadi. Birinchi ballondagi bosim 2,4 MPa, ikkinchisidagi 1,6 MPa. Agar gazning harorati oldingidek qolsa, ballonlar ulangandan keyin umumiy bosim P va parsial bosimlar P'{ va P'2 lar aniqlansin. Berilgan: Yechish: Birinchi ballondagi gaz uchun Юареугоп-Mendeleyev tenglamasini yozamiz: PXVX = vxRT • (1) Shuningdek, ikkinchi ballondagi gaz uchun: P2V2 = v 2RT. ( 2 ) Ballonlar bir-biriga ulangandan keyin dastlab birinchi ballonda b o ‘lgan gaz uchun: P]'(V] + V 2) = vlRT . (3) Shuningdek, dastlab ikkinchi ballonda bo‘lgan gaz uchun: Vx = 20/ = 2 -10_ 2 m 3; V2 = 4 4 / = 4 ,4 - 1 0 ' 2 m 3; Ц = 2 ,4 M P a = 2 ,4 -1 0 6 Pa; P2 = l , 6 MPa = 1 , 6 - 1 0 6 Pa; T , = T , = T: v = vx + v2. p = ? p , = ? p 2 = ? P ; ( K + V 2) = v 2RT. (4) (1) ni (3) ga bo‘ lamiz: v xRT v xRT - -1 yoki p;(vx+v2) Shuningdek (2) ni (4) ga b o ‘lamiz: P V 2 2 y , R T mX yoki P 9 = 2 vx+v2 v1+v2 Umumiy bosim ulaming yig‘ indisidan iborat: (5) (6) 127 р = р ; + р '_. Kattaliklarning qiymatlarini (5), ( 6 ) va (7) larga qo‘yamiz: (7) 2,4 • 10 • 2 • 10"“ _ 4,8 -10 / | — -------- --------------- — I cl — 2-10“ + 4,4-10“ 6,4 7 ,0 4 -106 r 1 , 6 - 106 -4,4-10 “2 p j _ 2 2 -10 -2 + 4,4-10 “2 6,4 Pa = 0,76 • 10 6 Pa = 0,76MPa Pa = l,12MPa, P = 0,76 MPa + l,12MPa = l , 88 MPa. Javob: P[ = 0,76MPa; P ' = 1,12MPa; P = l, 88 MPa. 6-misol. Ballonda, 1 MPa bosim ostida kislorod va azotdan iborat gaz aralashmasi turibdi. Agar aralashmada kislorodning massasviy ulushi 0,2 bo‘lsa, kislorodning Px vaazotning P2 parsial bosimiari aniqlansin. Berilgan: 0 2 ,N 2; P = IMPa = 10 6 Pa; щ = 0 , 2 . л = ? p - 9 r 2 Yechish: Kislorod ( 0 2)uchun gaz holati tenglamasini yozamiz: PlV = ^ - R T M\ Shuningdek, azot (N ?) P2V = m., RT M 2 va gaz aralashmasi uchun ( 1 ) (2) m P V = — RT M (3) Ushbu ifodalarda harorat va hajm bir xilligi nazarga olindi, aralashma parametrlari ko'rsatgichsiz yozildi. Shu bilan birga kelgusida m = mi + m2, co i = m, co2 m m (1) ni (3) g a b o ‘ lamiz: va cox + co2 = 1 ligini e’tiborga olamiz. 128 р у тх- М Рт ■ М РМоз , 7 v = m ^ у о к ,р ' = - ^ 7 Г = ^ 7 Г ' <4) Shuningdek, (2) ni (3) ga bo‘lib, quyidagini olamiz: P-У m-, ■ M P - M m 0 P - M P M .. . - = ------ , yoki p' = ------------i- = --------со-, = ------ (}-a>,) (5) PV M 2 -m 2 M 2 m M 2 M 2 Endi (1) va (2) ni q o‘shib Dalton qonuni asosida olamiz: m (P[ + P 2)V = PV Natijani (3) bilan solishtiramiz: \RT ( 6 ) m м , M x ■M1 — = -----н— —, voki bundan M = ------------ 1 ------ =-------- (/) M M x M 2 ' coxM 2 + (1 - co,)M, (7) ni (4) va (5) ga qo‘yish quyidagi natijani beradi: P - ----------- -------------------------------, ( 8 ) ©,M 2 -f (1 - co] )M p = ___ (1 -ca^M.P (9) 2 coxM 2 + ( 1 - ^ ) ^ / , Hosil qilingan ifodalardan zarur birliklar chiqishi ko‘rinib turganligidan birdaniga berilganlarni o ‘ rniga qo'yamiz: (M, =32-10~3 — , M, = 28-10~3kg/mol) mol 6 Л = _______ Ш - а Н О - М О * ______ ? Р а « ^ О _ Ра = (, , , 8 . |(Л > а .0 ,1 Ш Р а ; ' 0,2 -28 -10" + (1 -0 ,2 )-3 2 -10 5,6-25,6 Л = ------ (1~ 0’2 ) '.-2 , 1 0 3 ' 10-6----- r Pa = ^ ^ P a = 0,82-106Pa = 0,8MPa. ' 0,2-28-1 O'3+(1-0,2)32-1 O ' 3 5,6-25,6 Javob: Pt = 0,18MPa; P2 = 0,82MPa. 129 7-misol. Qanday Tharoratda geliy atomining o ‘ rtacha kvadratik tezligi ikkinchi kosmik tezlik 1 1,2 k m /g a teng b o ‘ ladi? Berilgan: He; < 3 k9 > = 11 , 2 — = 11 , 2 - 103 — s s T = ? Bundan Yechish: M olekulaning o ‘ rtacha kvadratik tezligi quyidagi formula bilan aniqlanadi: < >= ■ 3 kT Bu yerda: к = 1,38 *10 23 — — Bolsman doimiysi. К m t q— geliy atomining massasi. m0= 4a.m .b. = 4 • 1,66 • 1 (Г27kg = 6,64 • 10“27kc Berilganlarni (1) ga q o ‘yib hisoblaymiz: T = 6,64 • 10“27 -(1 1,2 -103 ) 2 3 • 1,38 -10 Javob: T = 20,lkK. К = 20,1 -103K = 20, lkK. ( 1 ) Mustaqil yechish uchun masalalar 1. Oltinda: 1) modda miqdori 0,5 mol; 2) massasi 3 g b o ‘ lsa, nechta atom bor? [1) 3,01 • 1023 mol J; 2) 9,11 • 10+21.] 2. 0,1 mol vodoroddagi atomlar soni N va vodorod bitta atomining massasi aniqlansin. [12,04*1022; 1,66 • 10 27 kg.] 3. 4 / hajmli idishda 0,3m ol azot gazi saqlanadi. Gazning zichligi aniqlansin. [2,1 kg/m 3.] 4. M a’ lum miqdordagi suv 4°C haroratda 0,5 dm 3 hajmni egallaydi. Undagi modda miqdori v va molekulalar soni N aniqlansin. [2,78 mol; 165,24* 1023.] 5. Sig‘ imi 10 / b o ‘ lgan yopiq idishda massalari mos ravishda 4 g va 12 g b o ‘ lgan kislorod va azot gazlarining aralashmasi saqlanadi. Agar 130 aralashmaning harorati 280 К b o ‘ lsa, unda aralashmaning bosimi p va molyar massasi M ar topilsin. [128,8 kPa; 2 7- 10_3kg/m ol.] 6. Massaviy ulushlari mos ravishda 3/4 va 1/4 boMgan vodorod va geliy gazlarining aralashmasi 4Pa bosim ostida 320 К haroratda saqlanadi. Shunday gaz aralashmasining zichligi topilsin. [4,33- 10'6kg/m 3.] 7. 30 / sig‘ imli ballonda 300 К haroratda va 828 kPa bosimda vodorod va geliy aralashmasi saqlanadi. Aralashmaning massasi 24 g. Vodorodning m, va geliyning m 2 massalari aniqlansin. [16g; 8g.] 8. SigMmi 20 / b o ‘ lgan idishda, 200 kPa bosim ostida 300 К haroratli kislorod saqlanadi. Ballondagi gazning 16g qismi sarflangandan keyin uning harorati 290 К gacha pasaydi. B allonda qolgan kislorodning bosim i aniqlansin. [131 kPa.] 9. 7 g massali azot 0,1 mPa bosim va 290K harorat ostida turibdi. Izobark ravishda qizdirilishi natijasida azot 101 hajmni egalladi. 1) Gazning kengayishigacha boMgan hajmi Vx ; 2) gazning kengayishidan keyingi harorati T 2; 3) gazning kengayishigacha va kengayishidan keyingi zichliklari p l va p 2 lar aniqlansin. [1)6,03-10'"3m3; 2)48IK; 3) 0 ,7 k g /m 3.] 10. 300 К haroratda havodagi to ‘yingan suv bug‘ larining zichligi g aniqlansin. Shu haroratda to ‘ yingan suv bug‘ uning bosimi 3,55 kPa ga teng. [2,56 • 10~2 k g/m 3.] 11. Bir xil hajmli ikkita idishda bir xil gaz bor. Birinchi idishdagi bosim ImPa va gazning harorati 700K. Boshqasida esa bosim 2.11mPa va gazning harorati 200K. Idishlar tutashtirildi va ulardagi gazning harorati yana 200K gacha pasaytirildi. Idishlardagi bosim P aniqlansin. [0,89 mPa.] 12. 0,31 sigMmli idishda 290 К haroratli gaz bor. Agar idishdan Ю 9 ta molekula chiqib ketsa, idishdagi gazning bosimi qanchaga kamayadi?[133Pa] 13. Harorati 300K b o ‘ lgan kislorod molekulasining oMlacha kinetik energiyasi < s > aniqlansin. [1,24 • 1020 J.] 14. 300 К haroratli azot molekulasining; l)en g katta ehtimolli Э э ; 2) o ‘ rtacha arifmetik < $ > \ 3) o ‘ rtacha kvadratik 3 b tezliklari aniqlansin. 131 1 0 -§ . Statistik fizika elementlari Asosiy formulalar Ideal gaznin g tezliklari & dan $ + d 9 gach a ora liq d a b o ‘ lgan molekulalarning soni: d N { & ) = N f { 9 ) d 9 . Bunda: f { 9 ) ~ molekulalarning tezlik modullari b o ‘ yicha taqsimot funksiyasi b o ‘ lib, quyidagicha aniqlanadi: ( \K f ( S ) = 4 л exp - Ио9 2 1(2k T) 9 2 \ 2 k T J N ~ molekulalarning umumiy soni; m — molekulalarning massasi. Nisbiy tezliklari u dan u+du gacha oraliqda joylashgan molekulalar soni d N ( u ) = N • f { u ) d u . Bunda f (г/) — nisbiy tezliklar b o ‘ yicha taqsimot funksiyasi b o ‘ lib, / ( w) = - j = e ~ “2 u1 V 7T kabi aniqlanadi; и = 9 / 3 e — nisbiy tezlik, &c — eng katta ehtimolli tezlik. Ideal gaz molekulalarining tezliklari b o ‘ yicha taqsimot funksiyalariga Maksvell taqsimotlari deyiladi. Ideal gazning, impulslari P dan P+ dP gacha oraliqda joylashgan molekulalarining soni: dN(P) = N f{P )d P , bunda f ( P ) = 4л у 2 л т 0к Т j е -р/(2т0кТ) ^ 2 — impulslar b o‘yicha taqsimot funksiyasi. Ideal gazning energiyalari e dan £ + ds gacha oraliqda joylashgan molekulalarining soni 132 |
Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling
ma'muriyatiga murojaat qiling