M. T. Normurodov udk: 553,3(075)
Download 16 Kb. Pdf ko'rish
|
8 №,„ 27Л -6 (3) R-T, kr b ning bu ifodasini (3) ga qo'yamiz: a = 21 ■ P. v 8 a , 21 R2 -T 2 M Pkr Kattaliklarning son qiymatlarini qo‘ yib topamiz: (4) b = - 8,31-126 m 3 8-3,39-10° mol 27(8,31)2(126)2 N m 64-3,39-106 = 3 8 ,6 -10“6 — = 3,86-10 6 m mol mol xt 4 = 136435,44-10"6 ' Ш m ol' = 0,136 N -m 4 m ol 2 Javob: a = 0,136 N -m 4 m o l2 m ol 4-misol. Agarhajmi Vva bosimi P, moskritik Vkr va Pkr qivmatlardan kr =3 marta ortiq bo‘lsa, azot oksidi qanday haroratda turibdi? Azot oksidining kritik harorati 7^г=Т80 К. 167 V P Berilgan: v, p . к; кг 1 кг к = 3; Т*, = 180К. г =? Yechish: Ixtiyoriy miqdordagi real gaz uchun Van- der-Vaals tenglamasini yozamiz P + 2 \ V a V (v - vb )= vRT ( 1) va uni quyidagi parametlar yordamida o ‘zgartiramiz P 7T - 0) = T — T_ T,.r ( 2 ) Unda kritik parametrlar va Van-der-Vaals doimiylari orasidagi munosabatlar quyidagi ko‘ rinishni oladi: P = - -я', V = 3 b o x T= 8 a 21b1 - - - 27 Rh Agar V = vV ni nazarda tutib, (3) ni (1) ga qo‘ysak, (3) / > \ a av~ n V 21b1 (3 vbco)1 (3vbco - vb ) = vR j 8 a 21 Rb Uncha murakkab boMmagan soddalashtirishlardan keyin quyidagi Van- der-Vaals tenglamasining keltirilgan shakli hosil bo'ladi: n + —г |(3со - 1 ) = 8 r. CO' T j ligidan T= T KT J 7t Л--- : CO" ) (4) (3d) - 1 ) • (5) Berilgan masala holida n = к = 3,(0 = к = 3. Kattaliklarning son qiymatlarini hisoblaymiz: 180 T= Javob: 7=599,4 K. Ъ \ | OQ 3 + 4 (3 • 3 - l ) K = -----(3 + 0,33)(9 -1 ) К = 599,4K. У ) 8 168 5-m isol. 0,1 kg massali karbonat angidrid gazining hajmi 103 Id an to 104 / gacha ortdi. G azning bu kengayishida m olekulalar ichki o ‘ zaro ta’ sir kuchlarining ishi topilsin. Berilgan: m = 0,1kg I] = 10 7 = lnr'; V2 = 10 4 / = 10m\ A = ? Yechish: A ish dastlabki va keyingi holatdagi ichki energiyalarning farqiga teng ya ’ ni A = U 2 - U r (1) Ichki energiya uchun quyidagi ifodalarni yozamiz: £ / . = - м - M I r T _ ± hl V x M j L r t _EJ!L 2 V , M (2) va (3) larni (1) ga qo'yam iz: ( 2 ) (3) m A = U , - U . = — 1 M VnM m M 2 V,Uj a • m M J___ V V 2 J •(4) Bu yerda: <7 = 0 ,3 6 1 ------------- karbonat angidrid uchun Van-der-Vaals m o l2 - 3 k g doim iysi, M = 4 4 -1 0 J-----------molyar massasi. m ol 0 ‘ lchamliklar yordamida (4) ni tekshirib k o ‘ ramiz: N - m 4 „ , И й ,JsL.w т о Г Berilganlarni (4) ga q o ‘ yib hisoblaymiz: (j4 -K T 3) U 10 J 1936 Javob: A = 1,68J. 169 6 -misol. Kapillyar naydan oqib chiqayotgan 100 tomchi spirtning massasi 0,1 g. Agar uzilish paytida tom chi b o ‘ ynining diametri 1 mm b o ‘ lsa, spirtning sirt tarangligi aniqlansin. Berilgan: n = 100 ; w? = 0,71 g = 7,1 • 1 O ' 4 kg; d = lm m = 10 _ 3 m. rr = 9 Yechish: Sirt tarangligi a = ( 1 ) ifoda yordamida aniqlanadi. Bu yerda m F = P = m7g = — ( 2 ) suyuqlik sirti o ‘ rab turgan konturga ta’sir etuvchi kuch. Mazkur holda u bitta tom chining o g ‘ irlik kuchiga teng. I — konturning uzunligi / = 2 яг = nd • (3) (2) va (3) larni (1) ga qo'ysak, cr = \ m - ^ n j _____ __ m g nd mid (4) hosil bo‘ ladi. Ы Ы . 11 1 m s 2 , N = 1 — . m [d] lm Kattaliklarning qiymatlarini (4) ga qo‘yamiz: , N I 6 . , ^ N mN 3,14 -100- 10"J m 3,14 m m m Javob: cr - 22,16 raN m 170 7-misol. Sovun pufagining diametri 1 sm dan 11 sm gacha ortishi uchun qanday A ish bajarishi kerak? Jarayon izotermik deb hisoblansin. Berilgan: rf;= ls m = 10 ' 2 m; d = \ lsm =l 1 * 10 2 m. Yechish: Pufakning diametrini orttirishda bajarilgan ish pufakning dastlabki va keyingi erkin energiyalarining farqigateng: A = E2 - E r (1) Ma’lumki, suyuqlik sirtining erkin energiyasi E = a • S ko‘paytma yordamida aniqlanadi. Lekin sovun pufagining ikkita: tashqi va ichki sirtlari borligi va pufakning qalinligi kichik bo‘lganligi tufayli bu sirtning erkin energiyasi E = 2oS ifoda yordamida aniqlanadi, ya’ni A = 2 o S2 - 2aS } , ( 2 ) -2 N bu yerda m Agar S = 4 л 7"2 = nd2 ni nazarda tutsak, A = 287ud\ - 2 Siidl = 28n{d\ - d 2\ (3) Kattaliklarning son qiymatlarini qo‘yib hisoblaymiz: Л = 2• 4• 10 “2 • 3,14(121-10~4 ~ 10-4) J = 8-3,14-120-10”6 • J = 3 - 10“3 J =3m J. Javob: A=3mJ. 8 -misol. Har birining radiusi 1 mm dan bolgan ikkita simob tomchisi, bitta katta tomchiga birlashishadi. Bu qo‘shilishda qanday energiya ajraladi? Jarayon izotermik hisoblansin. Yechish: Parda sirti ichki energiyasining o ‘zgarishi quyidagi ifoda yordamida aniqlanadi: A E = a - £ S , (1) M bunda a = 0,5 — simobning sirt tarangligi. m Jarayon izotermik bolgani uchun u o ‘zgarmay qoladi. AS — simob pardasi yuzasining o ‘zgarishi 171 Berilgan: n= 2 ; r = lm m = 10 ~3m AE=? A S = n S Q - S j ; (2) S 0 — dastlabki tom ch ila rn in g har birining sirtining yuzasi, S ] ~ katta to m ch i sirtining yuzasi. S 0 = 4л7'02 , (3) 5 , = 4 л г,2 • (4) K atta t o m c h in in g ra d iu sin i to p is h u c h u n d a stla b k i va k e y in g i m assalam ing tengligidan foydalan am iz n m = M . A gar to m c h in i shar shakliga ega d eb olsak unda: 4 * 4 - п - щ - р = - л ; - P , (5) j j bu yerda: p — sim obnin g zichligi va m — p - V dan foydalandik. (5 ) dan r, = ifn • r0 . (6) 7 / (6 ) ni (4 ) ga q o'y sa k , S x = 4,т (п) ' r02 (7) ni hosil qilam iz. U nda A S uchun quyidagini ola m iz: 2/ 2/' - i A S = n ■ 4 m 'l - 4 л ( п ) п r02 = 4л г02 ( n - ( n ')/ 3 ) = 4 лпг ^ (1 - ( я ) 3 ) • (8 ) (8 ) y ord am id a (1 ) ni qayta yozsak A E = 4тт r02cr 1 I . (9) V S in Kattaliklarning son qiym atlarini q o ‘ yib h isob la ym iz: A E = 4 • 3,14 • 2 • (1 0~3 ) 2 • 0,5 r- |J = 1 2 ,5 6 (1 - 0,79) - 10 “6 J = SI2 , = 2 ,6 4 -1 O '6 J = 2 ,6 4 m k J . Javob: A E = 2,64m kJ. 9-misol. 1025 ta klassik, u ch o 'lc h a m li, erkli g a rm on ik ossilyatorlardan tashkil top g a n sistem aning energiyasi U va issiqlik sig 'im i С aniqlansin. H arorat 300 K. 172 N = 1 0 25; 7 = 3 0 0 K . Berilgan: Yechish: Energiyaning erkinlik darajalari b o ‘ yicha tekis taqsimlanish qon un iga m u v ofiq , bir o ‘ lcham li g a rm on ik ossilyator k T en ergiyaga ega (kinetik va potensial energiyalarning y ig ‘ indisi). U ch o ‘ lcham li erkli garm onik ossilyatorlam ing o ‘ rtacha energiyasi: < £ > = 3 k T - (1 ) N ta ossily a tord a n tashkil to p g a n sistem a n in g £ / = ? C = ? energiyasi esa U = N - < e > = 3 k T - N • (2) Issiqlik sig‘ im i esa c - f - 3 I T , «3, bu yerda k = 1,38 • \0~23J / K ~ B olsm an doim iysi. Kattaliklarning son qiym atlarini (2 ) va (3 ) larga q o ‘ yib h isob la ym iz: U = 3 -l,3 8 -1 0 ~ 23 -3 0 0 * 1 0 25J = 9• 1,38• 104 J = 1 2 ,4 2 - 1 0 4 J = 1 2 4 ,2 k J . C = 3 -1 ,3 8 -1 0 -23 -10 25 — = 3 - l ,3 8 - 1 0 2 — = 4 ,1 4 -1 0 2 — = 4 1 4 — • К К к к Javob: J 7 = 1 2 4 ,2 k J ; С = 4 1 4 — • К Mustaqil yechish uchun masalalar 1 .4 1 hajmli idishda 220 g karbonat angidrid saqlanadi. 1) gazning ichki bosim i, 2) m olekulalarning xususiy hajmi aniqlansin. [564,1 kPa, 2) 53,5 sm 3.] 2. 290 К haroratli, 2,1 kg massali azot hajm i 20 1 b o 'lg a n idishda tu ribd i. G a z n in g b o sim i V a n -d e r-V a a ls va M e n d e le y e v — K la p ey ro n form ulalari b o 4yicha hisoblansin. [8,67 M P a va 9,04 M P a .] 3. M o d d a m iqd ori 150 m ol b o ‘ lgan karbonat angidrid gazi 1000 kPa b osim ostid a, 3,75 m 3 hajm li idishda sa q la n m oq d a . G a z n in g harorati aniqlansin. [3 0 2 K .] 4. Hajm i V: 1) 2 /; 2) 20 /; 3) 200 / b o 4 g a n idishdagi т = 1 , 6 kg massali, harorati t= 3 5 0 К b o clgan kislorodning bosim i aniqlansin. [10253,2 M P a; 2) 7,1 M P a; 3) 0,65 M P a.] 5. 1) azot uchu n ; 2) xlor uchun; 3) kislorod u ch u n ; 4) suv uchun kritik bosim P , kritik hajm V . va kritik harorat T. lar aniqlansin. 173 1)3,39МРа; 1 1,58-10 " ; I26K ; 2)7,71МРа; 16,86-10 ' ; 417К; mol mol 3 з 3)5,08М Ра; 9 ,5 М О '5— ; 155К; 4 )2 2 ,IMPa; 9,12-10 5— ; 647К , mol mol 6. 1) 2 kg massali suvning, 2) 1kg massali azotning kritik hajmlari topilsin. [1)10 sm 3; 2)9,1 sm 3]. 7. Massasi 28 g, kritik harorati 126 К b o ‘ lgan azotning 1) 20 1: 2) 21; 3) 0,2 / hajmlar holi uchun ichki energiyasi U aniqlansin. [1) 2,61 kJ: 2) 2,56 kJ: 3) 1,94 kJ ] 8. 200 g suv bug‘ ining hajmi 10 1 dan 7 / gacha kamaydi. Hajmning bu kamayishida m olekulalarning o ‘ zaro tortishish kuchlariga qarshi qan cha ish bajarilganligi aniqlansin. [2,88 kJ.] 9. 84 g azot vakuum da kengayib hajm ini 1/ dan 5 / gacha orttirdi. A zotning harorati oldingidek qolaverishi uchun unga qancha issiqlik m iqdori berilishi kerak? [972 J.] 10. A z o tn in g vaku um da adiabatik ravishda kengayishi h aroratini A T — 1 К ga pasaytirdi. Molekulalararo tortishish kuchlariga qarshi bajarilgan ish aniqlansin. A zotning massasi 56 g. [83,1 J.] 11. Ingichka nayning quyi uchida osilib turgan, uzilish oldidan shar shakliga ega boMgan suv tom chisining diametri 4,4 mm bo4sa, nayning ichki radiusi topilsin. [1 mm.] 12. D ia m etri 6 m m boM gan sovu n p u fa g in i iz o te r m ik ravish da kattalashtirish uchun 0,9 m J ish bajarilgan. Kattalashtirilgan pufakning diametri aniqlansin. [6 sm.) 13. Har birining radiuslari 1 mm dan b o ‘ lgan, 2 tom ch i birlashishi natijasida 2,64 mkJ energiya ajralib chiqadi. Suyuqlikning turi aniqlansin. Jarayon izoterm ik deb hisoblansin. [Sim ob.] 14. Sovun pufagining ichidagi bosim atmosfera bosim idan 200 Pa ga katta. Pufakning diametri aniqlansin. [1,6 m m .]. 15. Ichki diametrlari m os ravishda 0,5 mm va 1 mm b o ‘ lgan ikkita kapilyar nay tik ravishda spirtga tushirilgan. Naylardagi suyuqlik sathlarining farqi topilsin. [11,6 m m .] 16. Sovunli suvga tik tushirilgan kapilyarga 25,6 mg suyuqlik kirgan. Kapilyarning ichki radiusi qancha? [1 m m .] 17. D y u lo n g -P ti q on un idan foydalanib: 1) tem irning; 2) oltin n in g; 3)alyum iniyning solishtirma issiqlik sig‘ imlari aniqlansin. [445 J /( k g - K ) ; 2) 126,5J/(kg • K ); 3) 924J/(kg • K ).] 18. Massasi 0,2 kg, harorati 290 К b o ‘ lgan mis parchasini qizitish uchun 4,7 kJ issiqlik m iqdori sarflangan. D y u lon g-P ti qonunidan foydalanib mis parchasining keyingi harorati aniqlansin. [350 K J 174 1 3 -§ . Suyuqliklar va gazlar mexanikasi Asosiy formulalar h ch uqu rlikda suyuqlik sat hi k o ‘ rsatadigan gidrostatik b o sim : P = p sg h , bunda: p s — su yuqlikn in g zich lig i, g — erkin tushish tezlanish i. A rx im ed k u chi, suyuqlikka botirilgan jism n i itarib ch iq a ru v ch i kuch: F A = P s g V , bunda V — siqib ch iqarilgan suyuqlikning hajmi. N aydagi suyuqlik o q im i uchun uzluksizlik tenglam asi: 9 XS X = 3 2S 2 , yok i S 3 = co n st, bunda: S } va S-, ~ o q im nayidagi ikki jo y n in g k o 'n d a la n g kesim yuzalari, va ~~ m os o q im tezliklari. Ideal siq ilm a y d ig a n su yuqlikn in g statsionar o q im i u ch u n B ernulli ten glam asin in g u m u m iy k o firinishi: P $ 2 1 n — - — h p g h + P = const, bunda: P — suyuqlik o q im in in g nay ning m a ’ lum k o ‘ ndalan g kesim iga k o ‘ rsatadigan statik b o sim i, ~ suyuqlikning shu k esim ga din am ik bosim i, h — shu kesim joylashgan balandlik, $ — suyuqlikning shu kesimdagi tezligi. G o r iz o n ta l joy la sh g a n o q im nayi h olida: P &1 V ------- + P = const. 2 S u yu qlik n in g, o c h iq keng idishning kichkina tesh igidan o q ish tezligi, T orich e lli form ulasi 3 = ^ j 2 g h , bu yerda h — idishdagi suyuqlik sathiga nisbatan tesh ik n in g jo y la sh ish chuqurligi. 175 Uzun naydan t vaqtda oqadigan suyuqlikning (gazning) hajmi — Puazeyl form ulasi: тт 71Г* -t A P у = ----------- — 8/77 ’ bunda: r — nay radiusi, / — uning uzunligi, A P — nay uchlaridagi bosim lar fa rq i; 7] — su y u q lik n in g d in a m ik q o v u s h q o q lig i (ic h k i ish q a la n ish koeffitsienti). O q a y o tg a n suyuqlik qatlam lari orasidagi ichki ishqalanish kuchi: Д 5 F = rj A x 5. A 9 b u n d a : ------ — tezlik gradien ti, S — tegib turuvchi qatlam larn in g yuzasi. Д х Suyu qlikn in g harakat xarakterini a n iq lov ch i R e y n o ld s son i: Re = p < 9 > — , Л bunda: p — suyuqlikning zich ligi, < S > ~ suyuqlikning nay kesim i b o 'y ic h a o 'r ta c h a o q im tezligi; d — nayning diam etri. S h archaning suyuqlikdagi harakati uchun 3 d Re = p — , V bunda: 9 — sharchaning tezligi; d — uning diam etri. U m u m iy holda Re = f ( p , ? ] J , v ) . R e < R e kr da o q im lam inar, R e < R e kr da suyuqlikning o q im i turbulentga o ‘ tadi. S h a m in g suyuqlikdagi harakati uchun R e kr= 0 ,5 ; uzun naydagi suyuqlik o q im i u chu n R e kr= 2 3 0 0 . Y o p is h q o q m uhitda sekin harakatlanayotgan sharchaga ta ’ sir etu vch i qarshilik k u ch in i a n iq lov ch i form u la — Stoks form ulasi: F = 6 я т ] г 9 , b unda: r — sharcha radiusi, 9 ~ uning tezligi. 176 Peshona qarshilik: bu yerda: S P ~ qarshilikning o'lcham siz koeffitsienti, p — muhitning zichligi, $ — jism ning harakat tezligi, S ~ jism ning eng katta k o ‘ ndalang kesimining yuzasi. K o ‘ tarish kuchi: bunda: Sk — k o ‘ tarish kuchining o ‘ lchamsiz koeffitsienti. M asala yechishga misollar l-m iso l. Kovak mis shaming havodagi og'irligi 3 N , suvda esa 2 N. H avoning itarish kuchini e ’ tiborga olm ay, shar ichki bo'shligM ning hajmi aniqlansin. Berilgan: Yechish: Shar ichki bo^ h lig^ inin g hajm i V. P ~ 3 N ; shaming hajmi Vsh dan mis materialining P ' - 2 N • hajmi Vm ni olinganiga teng: Sham ing havodagi o g ‘ irlik kuchini quyidagidek aniqlash mumkin. ( 1 ) (30-rasm ) P = mg = p m -Vm - g . Bunda P (2) Pm ■8 bu yerda: p m = 8 9 3 0 ^ / ^ з — misning zichligi, g = 9 , 8 m / s 2 - erkin tushish tezlanishi. 177 Sham ing suvdagi o g ‘ irlik kuchi esa P' = P - F a (3) k abi a n iq la n a d i ( 3 0 - r a s m ) . Bu y e r d a F.i = Ps Kh ‘ g - p = 7> Download 16 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: |
Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling
ma'muriyatiga murojaat qiling