Magistratura bosqichi 5A120102 Lingvistika (o‘zbek tili) mutaxassisligi

Dialektik tadqiq tamoyillari

№	Tamoyil mazmuni	Qaysi sohaga aloqador
11	Narsaning haqqoniy (obyektiv, mustaqil) alohida ekanligi	Tadqiq manbai (TM)
22	Narsaning munosabatlar majmui ekanligi	TM
33	Narsa o‘zgarish va taraqqiyotda	TM
44	Narsada ichki ziddiyatlar	Tadqiq usuli (TU)
55	Narsa ziddiyatlar (qarama-qarshi­lik­lar) butunligi sifatida	TU
66	Qarama-qarshi tomonlarning voqelanishi	TM, TU
7	Analiz (tahlil) va sintez (umumlash­tirish) birligi	TU
78	Narsaning o‘zga narsalar bilan munosabatlari cheksizligi	TU
99	Narsalarning o‘z aksiga o‘tishi	Tadqiq jarayoni (TJ)
110	Narsa munosabatlarining (aloqador­lik­larining) cheksizligi	TM, TJ
111	Narsa mohiyatiga chuqurlashishning cheksizligi	TJ
112	Narsa aloqadorliklarini cheksiz miqdorda ochib boorish	TM, TU, TJ
113	Taraqqiyot bosqichida o‘tgan bosqichlar takrori	TJ, TM
114	Inkorning inkori natijasida eskiga qaytganday bo‘lish	TM, TJ
115	Mazmunni saqlab, shaklni yangilash	TM , TJ
116	Miqdoriy o‘zgarishlarning sifat o‘zgarishlariga o‘tishi	TJ, TM

Mazkur tamoyillarga diqqat qilinsa, ular asosida tadqiq manbai (narsa)ni o‘rganish jarayonida:

a) dialektikaning uch asosiy qonuni (qarama-qarshiliklar birligi, inkorni inkor, miqdor o‘zgarishlarning sifat o‘zgarishlariga o‘tishi) ham;

b) dialektik mantiqning oddiy (formal) mantiq “uchinchisi mustasno” qonuniga qarama-qarshi turgan “oraliq uchinchi” qonuni ham;¹

d) shakl-mazmun, umumiylik-alohidalik (xususiylk, yakkalik), mohiyat-hodisa, imkoniyat-voqelik, sabab-oqibat, zarurat-tasodif, sifat-miqdor, harakat-turg‘unlik kabi kategoriyalari ham o‘zinig amaliy tatbiqini topishiga amin bo‘lish mumkin.²

Tadqiq manbaida mana shu tamoyillarda o‘z aksini topgan tomonlarni – shu tamoyillarga xos hodisalarni ko‘rish, ochish va tavsiflash narsaning ilmiy dialektik talqini mohiyatini tashkil etadi. Tilshunos, xazina yoki qazilma boyliklar qidiruvchisi kabi, o‘z tadqiq manbaida mana shu tamoyillar voqelanishini izlashi, ochishi, kashf etishi va tavsiflashi, shu bilan ilmu fan xazinasini yangi duru gavhar bilan boyitishga intilishi zarur.

Shubhasiz, bu tamoyillarning har biri tilning har bir hodisasida o‘ziga xos ravishda voqelanadi. Quyida shu xususida so‘z yuritiladi.