Мактабгача таълим (хорижий мамлакатлар тажрибаси)

Японияда мактабгача тарбия.
Мактабгача таълим муассасидаги бола тар-
бия ва мазмуни сифати боғчанинг давлатга 
қарашли ёки ҳусусийлигида эмас балки аниқ 
боғчанинг ўзига, у жойлашган ҳудуди ва педаго-
гик жамоасига боғлиқ бўлади. Гуруҳлардаги бо-
лаларнинг сони ҳам турлича бўлиб, 8 нафардан 
40-50 нафаргача бўлиши мумкин.
Японияда мактабгача тарбия муассасаларида 
иш соатлари турлича. Мисол қилиб айтганда, 
давлат боғчалари икки хил кўринишда бўлади – 
тўлиқ иш кунидан иборат боғча бўлиб, унинг 
тартибига кўра боғча ҳар куни ва шанба (ярим 
кун) куни қўшилган тарзда ишлайди. Бундай 
боғчага иккала ота-онаси кунига 4 соатдан 
кўпроқ ишлайдиган болалар қабул қилинади. 
Кун бундай боғчаларда эрталаб соат 8 дан бош-
ланиб, болани кечки соат бешгача ҳохлаган 
вақтда олиб кетиш мумкин. Қўшимча тўлов эва-
зига болага кечки соат 7-гача қараб туриш мум-
кин. Иккинчи кўринишдаги боғчалар, бу бола-
ларни ярим кунга қабул қиладиган боғчалар. 
Бир хил кутилмаган шароитларда, масалан куч-
ли тўфон ҳавфи ҳақидаги огоҳлантирувдан сўнг 
ота-оналар болаларни мактабгача муассасадан 
олиб кетишлари шарт.
Болалар боғчаларида ота-оналарни тарбияга 
жалб қилиш жараёни ўта юқори даражада. Эр-
талаб вақтли болаларни боғчага ташлаб кетиб 
кечқурун олиб кетадиган бизнинг ота-оналар 
учун Япония болалар боғчаларидаги тартибга 
кўникиш жуда қийин, чунки у ерда бола тарбия-
сида ота-онанинг мунтазам қатнашиши ва фаол 
иштироки талаб қилинади. Болалар боғчада ота-
оналарсиз икки соат, узоғи билан тўрт соат 
бўлишлари мумкин. Ва бу жараёнда нафақат бо-
лалар, балки ота-оналар ҳам тарбияланадилар.
44
МАКТАБГАЧА ТАЪЛИМ / ДОШКОЛЬНОЕ ОБРАЗОВАНИЕ

---

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2017, 11
Болалар яслиларида тарбиячилар кундалик 
дафтар тутиб унга боланинг кун давомидаги фа-
олиятини ёзиб боради: бола қандай овқатланди, 
қандай ухлади, ўзини қандай хис қилди ва 
ҳоказолар, ва худди шу нарсаларни ота-она-
лардан ҳам кутадилар. Педагоглар ва ота-оналар 
ҳар бир бола тарбияси тўғрисида ўзларининг 
қизиқ кузатувларини ва фикрларини ёзиб бора-
дилар. Болалар тарбияси жараёни педагог ва 
ота-онанинг биргаликдаги яқин ҳамкорлигида 
амалга оширилади. Лекин шуни ҳам таъкидлаш 
лозим, бу жараёнда педагог (тарбиячи) бошлов-
чи томон ҳисобланади. У эса ўз навбатида ота-
оналарнинг болалар тарбиясида йўл қўйган кам-
чилик ҳамда адашишларини кўрсатиб бериши 
мумкин ва ота-оналар буни нафақат ҳисобга 
олиши балки келажакда ундан қўлланма сифа-
тида фойдаланиши зарур. 
Мактабгача тарбия муассаса педагогик жа-
моалари томонидан болаларни тарбиялаш усу-
ли бўйича ота-оналар ўқитиб борилади, мунта-
зам равишда ота-оналар мажлислари ўтказилади. 
Болаларнинг оналари одатда бир-бирлари би-
лан тез-тез ўзаро сухбатлашиб турадилар, турли 
масалаларни хал қилувчи «оналар» қўмиталари 
тузадилар, болалар муассаларида ўтказиб тури-
ладиган спорт кунлари, кузатув ва бошқа тад-
бирлар кунларида қатнашиб турадилар.
Аммо, авваламбор, мактабгача ёшдаги япон 
болаларининг тарбияси уйдан бошланади. Ай-
нан ота-оналар ўз фарзандларига маълум ахлоқ 
усулларини сингдириб борадилар, ўз хатти-
ҳаракатлари билан болаларни меҳрибон, хуш-
муомалали, раҳмдил ва мустақил бўлишни 
ўргатадилар. Бола учун онанинг меҳри жуда 
юқори даражада ва онанинг яхши муносабати-
ни йўқотиш унинг учун олий жазодан ҳам 
қўрқинчи хол. Япон оилаларида одатда бола ҳеч 
қачон жазоланмайди ва унга «йўқ» дейилмайди. 
Бунинг ўрнига оилада – бу ҳаракатингдан ота, 
она ёки яна бирор кимса ранжиши мумкин, де-
ган ибора ишлатилади. Шунга ўхшаш, тарбиялаш 
мақсадида, болага бундай ишинг кимгадир 
ёқмайди, дейиш ҳам мумкин. Ва бу «кимдир» бу 
японнинг бутун ҳаёти давоми унинг ёнидалиги 
хис этилади, ва японлар учун жамоат фикри 
жуда муҳим.
Оиладаги асос солинган тарбия асослари бо-
лаларнинг жамоавий ҳамкорлиги шароитида 
ривожлантирилади. Тарбиячи болаларга ўзаро 
муносабатда бўлишни ўргатиш жараёнида 
алоҳида кичик гуруҳлар – «хан» тузади. Бу 
гуруҳларда болалар ўзаро фикр алмашиш ва 
мустақил бўлиш кўникмаларини ўрганишади. 
Болаларга гуруҳдаги бошқа қатнашчиларнинг 
фикрига қулоқ солиб, ҳисобга олган холда ўз 
фикрини билдиришга ўрганадилар. Болалар ўз 
гурухларида ўзлари қулайликлар ва тартиб яра-
тадилар, йиғиштириб гулларни парвариш қила-
дилар, хатто мустақил равишда ўзларига овқат 
ҳам тайёрлайдилар. Шу йўл билан болаларни 
гуруҳларда ҳаракат қилишга ўргатадилар. Бола-
ларнинг ўртасидаги келишмовчиликлар ёки ёқа-
лашишлар пайдо бўлганда тарбиячи дарров 
аралашиб, ўртага тушмайди, чунки боланинг ўзи 
келишмовчиликни хал қила билишни ўрганиши 
керак ва бу унга кучлироқ бўлишда ёрдам бе-
ради.
Японияда мактабгача тарбия жараёнида тез-
тез тарбиячи ва гуруҳлар ўзгартириб турилади. 
Бу болани бир хил одамларга, бир хил шароитга 
ўрганиб қолмай жамиятда яшашга ўргатиш учун 
зарур. Болалар мактабда ёзишни, ўқишни ўрга-
надилар, лекин болалар боғчасига қатнаш дан 
асосий мақсад болани ижтимойлаштириш. Уни 
гуруҳларда яшаш, гуруҳ манфаатлари билан 
яшашга ўргатишдир.
Японияда мактабгача тарбия бешта йўна-
лишни ўз ичига қамраб олган, булар: 
– ижтимоий муносабатлар;
– саломатлик, ҳавфсизлик;
– тил;
– атроф мухит;
– ҳис-туйғуларини ифодалаш.
Мактабгача ва мактаб таълими соҳалардаги 
бундай давлат сиёсатига туфайли япон бола-
ларига спорт билан шуғулланиш ва чиниқиш 
кўникмалари сингдирилади. Тез-тез Япония 
кўчаларида октябрь ойида боғча рангидаги 
калта шим кийган болаларни учратиш мум-
кин. Бу болаларда совуқ кунларда оёқ яланг 
юриш кўникмаларини сингдиришни амалиё-
тидан дарак беради. Болаларга оилада ва 
жамоатда муомала қилишни, ўзига ишонишни, 
янги кўникмаларни эгаллашга, халқ эртакла-
рини ва китобларни ўқиб тилга ва маданиятга 
ўргатадилар. Япониядаги мактабгача тарбия 
тамойиллари – соғлом, мустақил, ҳар тамон-
лама ривожланган, билимга эга ва ўз мадани-
яти ҳамда Ватанини севувчи жамият аъзосини 
яратишга қаратилган.