Манги булаклар doc

КОСТА ХЕТАГУРОВ 
(1859 - 1906) 
Шайыр, революцион-демократ, Осетин əдебиятынын 
тийкарын салыўшы Коста Хетагуров қосықларын осетин 
жəне рус тилинде жазған, Ол өз шығармаларында, 
публицистикалық мақалаларында езилген гедей таў 
халықларының ҳуқықы ушын гүрести, олардыы муңын 
муңлады, езиўши топарларды əшқаралады. Шайырдың 
“Осетин лирасы” (“Ирфон пандур”) топламы осетин 
халқының ең сүйикли китабы, сондай-ақ Хетагуровтың 
қосық пенен жазылған “Фатима” повестн де кең белгили.
К.Хетагуров белгили суўретши де болған. 
М.Ю.ЛЕРМОНТОВТЫҢ ЕСКЕРТКИШИ 
АЛДЫНДА 
Қуўан, салтанат қур, əдиўли ўатан,
Умытылсын өмириңниң қайғылы қысы, -
Қызғын ойларыңа қанат байлатқан,
Мине, азатлықтың шын хабаршысы! 
Азатлық болады, исен сен оған!
Оған гиреў, - мына өшпес шамшырақ.
3
Аўдарыўшыдан: М.Ф.Ахундов (Сəбуҳий) өзиниң бул əдебият 
тарийхында əдетте “Күншығыс поэмасы” деп жүргизилип келген 
шығармасын қайнақай Пушкии өлген жылы - 1837-жылы жазған 
ҳəм сол жылы (автордың өз аўдармасында) “Московский 
наблюдатель” журналының март санында басылып шыққан. 

---

59
Тар жолда татыў дос, ол - жолдас саған,
Ол - қудиретли куш ҳəм гүресте жарақ! 
Илим дəргайына, өнер шыңына
Оның менен бирге шығасаң батыл.
Уллы, əдил иске таяр турыўға
Бирге үйренесиз, ол берер ақыл. 
Ойшаң ҳəм бағынбас образы оның
Сениң жүрегиңде солмайды сонда:
Ҳəм күшли намасы ол шерткен саздың
Турар мəңги жаңлап жыраларыңда. 
Түнерген шыңларыңды сүргинли шайыр
Қəйтип сүйсе, сен де сүй оны, сыйла.
Жүректе ҳурмет ҳəм сəлемимиз тайын
Зулымлық жəнжелиниң жас қурбанына. 
ЖЕТИМЛЕРДИҢ АНАСЫ 
Тоңлап ғарғалар дүр-дүр,
Улыр уйытқыған даўыл,
Меңиреў жылғада мүлгир
Нар деген аўыл. 
Аўыр мийнет күндиз көп,
Ақшам азлап алар дем...
Қыя таста мөлтилдеп,
От шығар бир сакляден
4
. 
Аўылдың бир шетинде
Турар ҳүўлеп малхана,
Онда қыйналар күнде
Сорлы жесир бир ана. 
Жанын қайғы-ғам геўлеп,
Уйқы қашар көзинен,
От басында гүйбеңлеп,
Диңке кетер дизинен. 
Ызғар жерде узақ түн
Аўнасып өрден ықка,
“Аш болдық” деп бес жетим,
Телмиреди ошаққа. 
Бүрсеңлеп аш бөрилер,
Өлер улып жырада.
Аш халықты сум əжел
Шалғы яңлы орады... 
“Шыдай турың азырақ,
4
Сакля – Кавказ халықларының үй-жайы. 

---

60
Жылай бермең оншама!
Аўқат берип ҳəзир-ақ,
Уйықлатаман” дер ана... 
Пысқып ғана жанады
Ошақтың қоламтасы,
Қазанға байғус ананың
Тырс-тырс тамар көз жасы. 
“Қурған əке, ант берип,
Қалдырып мени жəбирге,
Жетимлерге пəнт берип,
Жатырсаң-аў қəбирде. 
Бес жетимек баланың
Өлимин көрсин деп пе едиң?
Жүрегин бахты қараңның
Суўырып неге кетпедиң! 
Еркек ширкин сум екен,
Зийрек екен қатыннан:
Өлди де қутылды бирден,
Үйдиң машақатынан. 
Тилеп алған улынның,
Көзи қалды шынында.
Өлсек биз де, қостарым,
Жатар едик жаныңда …” 
Тырс-тырс тамар қазанға
Көз жаслары ананың,
Ошақтағы қоламта
Пысқып ғана жанады. 
Самал өксир гүўилдеп,
Ғам-қайғы уйықлап жатар,
Уйқы демеў кеўилге,
Уйқы көзди қурғатар. 
Жетимлерин сорлы ана
Тоңбасын деп қымтады.
Орап-шырмап сабанға,
Деми менен жылытады. 
Соңғы үмиттей мөлтилдеп,
Ошақта от ойнады,
Жылаған менен еңкилдеп,
Балалары тоймады. 
“Ҳəзир писер мəшаба,
Уйықлайсыз тойып жатып”.
Деп отырды сорлы ана,

---

61
Қара тасты қайнатып. 
Жақынласқан гезде таң
Пəсейди самал, тынды қар.
Тербеп үмит, қайғы-ғам, 
Уйықлап кетти байғуслар.