Маoруза (18)


Маъсулот (иш, хизмат) ишлаб чиыариш таннархи


Download 0.54 Mb.
bet3/53
Sana18.06.2023
Hajmi0.54 Mb.
#1566426
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   53
Bog'liq
III-кисм БУХГАЛТЕРИЯ ХИСОБИ

Маъсулот (иш, хизмат) ишлаб чиыариш таннархи маъсулот (иш, хизмат) ни ишлаб чиыариш еки ыайта ишлаш жараёнида ишлатиладиган табиат ресурслари, хом ашё, материал, еыильи, энергия, асосий фондлар, меънат ресурслари ъамда ишлаб чиыариш билан боьлиы, бошыа ъаражатларнинг пулдаги ифодасидир.
Низомга мувофиы маъсулот ишлаб чиыариш таннархига, маъсулот ишлаб чиыариш ва ишлаб чиыаришни ташкил ыилиш билан тўьридан-тўьри боьлиы бўлган ъаражатлар ыўшилади. Уларга ыуйидагилар киради: тўьри ва эгри материал ъаражатлари, тўьри ва эгри меънат ъаражатлари ишлаб чиыариш аъамиятидаги устама ъаражатлар ыўшилган холда бошыа эгри ва тўьри ъаражатлар.
Шундай ыилиб, юыорида айтилганлар асосида хулоса ыилиш мумкинки, маъсулот ишлаб чиыариш таннархини ташкил ыиладиган ъаражатлар иытисодий мазмунига мувофиы ыуйидаги ъаражат элементларига бўлинади:
а) ишлаб чиыариш материал ъаражатлари (ыайтириладиган чиыиндилар ыиймати чиыариб ташланган холда);
б) ишлаб чиыариш ъарактеридаги меънатга ъаы тўлаш ъаражатлари;
в) ишлаб чиыаришга тааллуыли ижтимоий суьурта ажратмалари;
г) ишлаб чиыариш аъамиятидаги асосий фондлар ва номоддий активлар амортизацияси;
д) ишлаб чиыариш аъамиятидага бошыа ъаражатлар.


2. ИШЛАБ ЧИЫАРИШ ХАРАЖАТЛАРИНИ ТУРКУМЛАШ

Режалаштириш, ишлаб чиыариш ъаражатлари ъисоби ва маъсулот таннархини калькуляция ыилишни ташкил ыилишнинг асосий тамойилларидан бири ишлаб чиыариш ъаражатларини ъисоб ва ъисоботда тўьри гуруълашдир.


«Ъаражатлар таркиби тўьрисидаги Низом»га мувофик, ъамма ъаражатлар ыуйидагича гуруъланади:
1) махсутот ишлаб чиыариш таннархига ыўшиладиган ъаражатлар;
2) ишлаб чиыариш таннархига ыўшилмайдиган, аммо асосий фаолиятдан олинадиган фойдада ъисобга олинадиган давр ъаражатларига ыўшиладиган ъаражатлар;
3) корхона умумхўжалик фаолиятидан олинадиган фойда еки зарарларда ъисобга олинадиган корхона молиявий фаолияти бўйича ъаражатлар;
4) даромаддан еки фойдадан солиылар тўлангунга ыадар фойда еки зарар ъисоб-китобида ъисобга олинадиган тасодифий зарарлар.
Шундай ыилиб, ъаражат моддалари ыуйидагича гуруъланади:
1. Маъсулот ишлаб чиыариш таннархи:
а) тўьри ва эгри материал ъаражатлари;
б) тўьри ва эгри меънат ъаражатлари;
в) ишлаб чиыариш аъамиятидаги устама ъаражатлар ыўшилган холда бошыа эгри ва тўьри ъаражатлар.
2. Давр ъаражатлари (ишлаб чиыариш таннархига ыўшилмайдиган ъаражатлар):
а) реализация бўйича ъаражатлар;
б) бошыарма (маьмурий) бўйича ъаражатлар;
в) бошыа операцион ъаражатлар ва зарарлар.
3. Молиявий фаолият бўйича ъаражатлар:
а) фоизлар бўйича ъаражатлар;
б) чет эл валютаси билан боьлиы, операциялар бўйича салбий курс фарылари;
в) ыимматли ыоьозларга сарфланган маблаьларни ыайта баъолаш;
г) молиявий фаолият бўйича бошыа ъаражатлар.
4. Тасодифий зарарлар.
Маъсулот ишлаб чиыариш таннархига ыўшиладиган ъаражатлар таркиби хусусида мазкур бобнинг 1 да фикр юритилган. Иккинчи гуруъ ъаражатлари «Давр ъаражатлари» деб аталади. Давр ъаражатлари деб, ишлаб чиыариш жараёни билан тўьридан-тўьри боьлиы бўлмаган ъаражатларга айтилади. Масалан, бошыарма бўйича маъсулотнинг реализацияси билан боьлиы ва бошыа умумхўжалик аъамиятидаги ъаражатлар. Бу ъаражатлар комплекс ъаражатлар бўлиб, уларнинг ъисоби мазкур ъаражатлар таркибига кирувчи ъаражат элементлари бўйича ташкил ыилинади.
Молиявий фаолият бўйича ъаражатларга ыуйидаги ъаражатлар киради:
1. Банкка ыисыа муддатли кредитлар бўйича тўловлар (Ўзбекистон Республикаси Марказий банки белгилаган миыдорда) ва мол етказиб берувчилар кредитлари бўйича фоиз тўловлари ъаражатлари.
2. Узоы муддатга ижарага олинган мулк юзасидан фоизлар тўлаш бўйича xаражатлар.
3. Чет эл валютаси билан боьлиы операциялар юзасидан зарарлар ва салбий курс фарылари.
4. Ыўйилган маблаьларни ыайта баъолашдан кўрилган зарарлар (ыимматли ыоьозлар ва бошыалар).
5. Ыимматли ыоьозларни чиыариш ва тарыатиш билан боьлиы ъаражатлар.
6. Молиявий фаолият бўйича бошыа ъаражатлар.
Тўртинчи гуруъ ъаражатлар тасодифий зарарлар деб аталади. бу ерда корхона хўжалик фаолияти натижасида юз берадиган кўзда тутилмаган ъар хил тасодифий зарарлар ъисоб ыилинади.
Ъаражатларни ъаражат моддалари бўйича ъисобга олиш, у еки бу маблаь тури ыандай маысадларга сарфланаетганлигини билиш, маъсулотнинг айрим турдари таннархини калькуляция ыилиш, таннархни камайтириш резервларини аниылаш имконини беради. Калькуляция маoлумотлари хўжалик ъисобини мустахкамлашда, иытисод ыилиш тартибига риоя ыилишда, иытисодий тахлил йўли билан маъсулот таннархини камайтириш резервларини аниылашга катта аъамиятга эга.
Ишлаб чиыариш ъаражатлари иытисодий мазмунига кўра икки гуруъга бўлинади:
1. Асосий ъаражатлар.
2. Ишлаб чиыаришни ташкил ыилиш ва унга хизмат ыилиш билан боьлиы ъаражатлар.
Асосий ъаражатларга маъсулот ишлаб чиыаришнинг технологик жараёни билан бевосита боьлиы ъаражатлар киради. Масалан, технологик маысадлар учун ишлатиладиган хом ашё, асосий материал, ердамчи материал, еыильи, электр ыуввати, ишлаб чиыаришда банд бўлган ишчиларнинг асосий ва ыўшимча иш ъаыи ъамда ижтимоий суьуртага ыилинадиган ажратмалар ва бошыа ъаражатлар. Ишлаб чиыаришни ташкил ыилиш ъамда унга хизмат ыилиш билан боьлиы ъаражатларга умумцех аъамиятидаги ва бошыа ишлаб чиыариш ъаражатлари киради.
Маъсулот таннархини калькуляция ыилишда таннархга ўтказиш нуытаи назаридан ъаражатлар бевосита (тўьри) ва билвосита (эгри) ъаражатларга бўлинади. Бевосита ъаражатлар деб, маъсулотнинг айрим турлари таннархига тўьридан-тўьри, яoни бевосита ўтказияадиган ъаражатларга айтилади. Масалан, технологик маысадлар учун сарфланган хом ашё ва асосий материаллар, ишлаб чиыаришда банд бўлганларнинг асосий меънат ъаыи ва бошы.

Download 0.54 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   53




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling