Maqsudov ilhomjon, joraev jomurod yangiboevich, amirov shavkat qo ziboevich

VII bob uchun nazorat savollari 
1.
 
Parrandachilikning rivojlantirish istiqbollari  
2.
 
Parrandalarning biologic hususiyatlari  
3.
 
Parrandalarning tuhum mahsuldorligi  
4.
 
Tuhumlarni inkabasiyalash  
5.
 
Jo‟jaranni o‟stirish  
6.
 
Tovuqlarni saqlash usullari  
7.
 
Tovuqlardan turli  ho‟jaliklarda foydalanish  
8.
 
Parrandalarning go‟sht mahsuldorligi  
9.
 
Broyler jo‟jalarining go‟sht uchun o‟stirish  
10.
 
Broyler jo‟jalarini saqlash  usullari  
11.
 
Parranda zotlari klassifikasiyasi  
12.
 
Tuhum yo‟nalishidagi tovuq  zotlari  
13.
 
Tuhum- go‟sht yo‟nalishidagi tovuq zotlari  
14.
 
Go‟sht yo‟nalishidagi tovuq zotlari  
15.
 
Leggorn zoti  
16.
 
Plimutrok zoti  
17.
 
Kornish zoti  
18.
 
Pekin o‟rdak zoti va ularni go‟sht uchun o‟stirish 
19.
 
Shimoliy kavkaz kurka zoti  
20.
 
Kulrang g‟oz zoti  
21.
 
Tuhum ishlab chiqarish  jarayoni  
22.
 
Broyler go‟shti ishlab chiqarish jarayoni  
 
 

 
281 
VII bob oid test savollari 
1. Tovuqning serpushtligi  deganda nimani  tushunasiz? 
a) Yuqori tuhum mahsuldorligi  
b)Yuqori go‟sht mahsuldorligi 
c. Yuqori pat mahsuldorligi 
d) Yuqori  inkubasiya mahsuldorligi 
e) Yuqori tuhum  va go‟sht mahsuldorligi 
 
2. Tovuqlarning tuhum mahsuldorligi  qaysi omillarga  bog‟liq? 
a) Zoti, og‟irligi, tullash  
b)Zoti, yoshi , oziqlantirish va saqlash  sharoiti  
c) Zoti, saqlash sharoiti, issiqlikka chidamligi  
d) Zoti tullashi , sovuqqa chidamligi  
e, Tovuq tuhumining og‟irligi  
 
3. Tovuq tuhumining og‟irligi?  
a) 30-40 
b)40-50 
c. 55-65 
d) 70-90  
e) 70-100  
 
4. Leggorn zoti qaysi yo‟nalishga mansub  
a) Go‟sht  
b)Go‟sht-tuhum  
c. Tuhum -go‟sht 
d) Tuhum  
e) Tuhum –pat  
 
5. Plimutrok zoti qaysi yo‟nalishga mansub?  
a) Go‟sht  
b.Go‟sht-tuhum  
c. Go‟sht-tuhum  
d) Tuhum  
e) Tuhum –pat  
 
6. Kornish zoti qaysi yo‟nalishga mansub? 
a) Go‟sht  
b.Go‟sht-tuhum  
c. Go‟sht-tuhum  
d) Tuhum  
e) Tuhum –pat  

 
282 
7. Parrandalarning go‟sht mahsuldorligi deb nimani tushunasiz?  
a) Parrandalarni tez o‟sishi  
b)Tirik vazni, jadal o‟sishi, go‟shtining miqdori sifati  
c. . Tirik vazni, tez o‟sishi, goshtning miqdori, pati.  
d) Tirik vazni, tez o‟sishi, go‟shtdagi yog‟ miqdori  
e) Tirik vazni, tez o‟sishi, pati, goshtdagi briktruvchi to‟qima nisbati  
 
8. Tovuq tuhumining vazni qaysi omillarga bog‟liq?  
a) Zoti, tirik vazni, yoshi  
b)Zoti, tirik vazni, tullashi  
c. . Zoti, Tullashi 
d) Zoti, yoshi, sog‟ligi  
e) Zoti, cog‟ligi, tullashi  
 
9. Tuhumbop  tovuqlarning pati va dum patlari qanday rivojlangan  
a) Pati juda qalin va dum patlari kalta 
b)Pati  juda siyrak va dum patlari yahshi rivojlanmagan  
c. Pati qalin va dum patlari yaahshi rivojlangan  
d) Pati siyrak va dum  patlari yahshi rivojlanmagan.  
e) Pati siyrak va dum patlari uzun  
 
10. Tuhum asosiy qismini qaysi oqsil tashkil qildi ? 
a) Globulin  
b)Kazein  
c. Sistin  
d) Albumin  
e) Triptofan  
 
11. Tuhum yo‟nalishidagi tovuqlarning toji qanday rivojlangan ?  
a) Sust rivojlangan  
b)O‟rtacha  rivojlangan  
c. Juda yomon rivojlangan  
d) Yahshi rivojlanmagan, faqat tik bo‟ladi  
e) Yahshi rivojlangan yonga egilgan bo‟lishi mumkin 
 
12. Parrandalarda (shahsiy yordamchi ho‟jalikda) kul vannasidan foydalanish nima 
uchun kerak bo‟ladi ?  
a) Teri usti parazitlari bilan kurashish uchun  
b)Teri osti parazitlari bilan kurashish uchun  
c. Pat  parazitlari bilan kurashish uchun  
d) Hashoratlar bilan kurashish uchun  
e) Yuqumli kasalliklar bilan kurashish uchun  

 
283 
13. Tuhumdagi havo bo‟shlig‟I qaysi asbob yordamida aniqlanadi?  
a) Mikraskop  
b)Ovoskop  
c. Electron mikroskop  
d) Electron tarozi  
e) Lupa  
 
14. Qaysi tuhumlar inkubasiya bopbo‟ladi?  
a) Katta  
b)Kichik  
c. Otalangan  
d) Oshhona  
e) Otalanmagan  
 
15. Bedana tuhumining o‟rtacha vazni?  
a) 2-4 g 
b)4-6 g 
c.14-16 g 
d) 8-10 g 
e) 18-20 g 
 
16.Uhum yo‟nalishidagi tuhum mahsuldorligi yuqori bo‟lgan tovuqlarning ko‟kragi 
qanday tuzilishga ega? 
a) Keng cuqur, qiyshiq  
b)Ensiz ichiga  kirgan  
c. Ensiz ichiga uncha  kirmagan  
d) Tor va ensiz  
e) Keng, chuqur  
 
17.Sesarka go‟shti qanday ta‟mga ega?  
a) Ov qushlarning go‟shti ta]mi bor  
b)Tovuq go‟shtini ta‟mi bor  
c. Kurka go‟shti ta]mi bor  
d) G‟oz go‟shti ta‟mi bor  
e) O‟rdak go‟shti ta‟mi bor  
 
18. O‟zbekistonda qaysi kurka zotlari tumanlashtirilgan? 
a) Qora Kuban va Moskva kulrang  
b)Bronza rang, oq Moskva, kulrang kurkalar  
c. Shimoliy kavkaz  
d) Kuban zoti  
e) Moskva zoti  

 
284 
19. Bedanalar sanoat asosida nima maqsadda ko‟paytiriladi?  
a) Sayrash uchun  
b)Dekorativ parranda sifatida  
c. Go‟shti va  tuhumi uchun   
d) Tuhum uchun  
e) Go‟sht uchun  
 
20.Parrandalarning semizligini qaysi ko‟rsatkich darajasiga bog‟liq? 
a) Gavdasining katta va uzunligida bog‟liq  
b)Gavdasining  katta va enli bo‟lishiga bog‟liq  
c. Gavdasining yirik va terisining silliqligiga bo‟g‟liq  
d) Go‟sht va yog‟  to‟qimalarining rivojlanish darajasiga bog‟liq  
e) Go‟sht  to‟qimalari va terisining rivojlanishiga  bog‟liq  
 
21. Go‟shdor parrandalarda ozuqa sarfini qoplash  qanday usulda aniqlanadi?  
a) 100 g semirishga sarf  bo‟lgan em hisobga olinadi  
b.200 g semirishga sarf  bo‟lgan em hisobga olinadi 
c. 500 g semirishga sarf  bo‟lgan em hisobga olinadi 
d) 800 g semirishga sarf  bo‟lgan em hisobga olinadi 
e) 1kg semirishga sarf  bo‟lgan em hisobga olinadi 
 
22. Broyler jo‟jalari necha hafta o‟stiriladi?  
a) 6-7 hafta  
b)9-10 hafta 
c. 10-11 hafta 
d) 11-12 hafta 
e) 12-13 hafta 
 
23. Parrandalarning ozuqa rasionini asosiy qismini qaysi ozuqalar tashkil qiladi?  
a) O‟t ozuqalar  
b)Donli ozuqalar  
c. Sa‟noat  chiqindilari  
d) Mineral qo‟shimchalar  
e) Go‟sht-suyak uni  
 
24. Parrandalarning rasionida “A” vitamini etishmasa tuhumdagi  embrion 
rivojlanishi  qanday kechadi?  
a) Ochib chiqqan jo‟jalar nimjon, suyagi mo‟rt bo‟ladi, rahit kasaliga  chalinadi  
b)Tuhumda embrion  halok bo‟ladi  
c. Inkubasiyalash kechikadi, chiqqan  jo‟jalar lanj, kasallikka mo‟yil  
d) Tuhumdan chiqqan jo‟jalarning ko‟zi shapko‟r bo‟ladi  
e) Tuhumdan chiqqan jo‟jalar nimjon, ko‟zlari ravshan 

 
285 
25. Parrandachilikda tanlash nimaga  qaratiladi  
a) Mahsuldorligi va hayotchanligi o‟rtacha bo‟lgan parrandalar ajratib olish  
b)Past mahsuldorligi va hayotchan parrandalarni ajratib olish  
c. Faqat hayotchanligi  yuqori bo‟lgan  parrandalarni  ajratib  olish  
d) Yuqori mahsuldor hayotchan  parrandalarni ajratib  olish  
e)  Yuqori mahsuldor, katta yoshdagi parrandalarni ajratib olish  
 
26. Ko‟payish sifatlari deb nimaga aytiladi?  
A)Nobud bolgan va brak jo‟jalar hisobga  olinadi  
b)Inkubasiya natijalari, kasal jo‟jalar hisobga olinadi  
c. Ko‟payish a‟zolarining cog‟ligi hisobga olinadi  
d) Tuhum yo‟lining uzunligi hisobga olinadi  
e) Parrandalar  tuhumining urug‟langanligi va undan jo‟ja ochib chiqish hisobga 
olinadi  
 
27. Parranchilik  sa‟not asosida chatishtirish nima maqsadni  kozlaydi? 
a) Tuhum yoki go‟sht  etishtirish  uchun foydalaniladigan 1 nchi bo‟g‟in 
duragaylarni vujudga keltirishda qo‟llaniladi  
b)Tuhum yoki gosht etishtirish  uchun foydalaniladigan 3 nchi bo‟g‟in  
duragaylarini olishda  qo‟llaniladi  
c. Tuhum yoki etishtirish uchun foydalaniladigan 2 nchi bo‟g‟in  duragaylarini 
vujudga  keltirishda qo‟llaniladi  
d) Tuhum yoki go‟sht etishtirish uchun foydalanladigan 4 nchi bo‟g‟in 
duragaylarini olishda qo‟llaniladi  
e) Tuhum yoki go‟sht etishtirish uchun foydalaniladigan  5 nchi bo‟g‟in  
duragaylarni  olishda qo‟llaniladi.  
 
28 Inkubatorlarni tuhum murtagini me‟yorda rivojlanish  uchun o‟rtaha harorat 
0
 C 
qanchani tashkil etish lozim? 
a) 36.5
0
C 
b)37.5 
0
C 
c. 38.5 
0
C 
d) 39.5 
0
C 
e) 35.5 
0
C 
 
29. O‟rdaklar bir yilda hecha dona tuhum beradi?  
a) 230-240  dona  
b)80-100 dona  
c.120-150 dona  
d) 40-60 dona  
e) 60-80 dona 
 

 
286 
30. G‟ozlar bir yilda o‟rtacha nechta tuhum beradi  
a) 30-40 dona  
b)110-150 dona  
c. 150-200 dona  
d) 40-60 dona  
e) 200-250 dona 
 
 
VII bob uchun topshiriqlar 
 
1.Qishloq  ho‟jalik  parrandalari  yuqori  sifatli  oziq-ovqat  mahsulotlari 
_____,________va engil sanoati uchun ______va _____etishtirib beradi.  
 
15.
 
Qishloq  ho‟jalik  parrandalari  serpusht  leggorn  tovuqlari  bir  yilda 
________ta  tuhum beradi, ular tez etiluvchan  broiler jo‟jalarini ___kunda so‟yish 
mumkin,  mokiyonlar  esa  4-5  oyligidan  tuhumlaydilar,  tez  ko‟payadi  yoki  tovuq 
tuhuminini inkubasiyalash davomiyligi______kunni tashkil qiladi.  
 
 
16.
 
Parrandalar  mahsulot  birligiga  kam  ozuqa  sarflashi  bilan  ajralib  turadi,  10 
dona tuhumga______ em, 1 kg  semirish uchun esa ________em sarflaydi.  
 
17.
 
 Parrandalar quyidagicha mahsuldorlik yo‟nalishi bo‟yicha tasnif qilinadi:  
f) 
b) 
c) 
 
18.
 
Jussasi    nozik,  suyaklari  ingichka  va  qattiq,  muskul  to‟qimalari  kuchli 
rivijlanmagan, patlari qalin va mfyin, tana tuzilishi uch  burchakni  eslatadi, 
bular qaysi yo‟nalishdagi parrandalar.  
 
19.
 
Jussasi  yirik,  qo‟pol,  suyaklari  ingichka  va  bo‟sh,  muskullari  kuchli 
rivojlangan, tana tuzilishi dumaloq, bular qaysi yo‟nalishdagi parrandalar.  
 
20.
 
O‟zbekistonda quyidagi 3 ta tovuq zoti rejali hisoblanadi:  
a) 
b) 
c) 
 
21.
 
Oq tusdagi, makiyonlari 1.6-1.7 kg ho‟rozlari 2.3-2.6 kg bir yilda 250-300 kg 
tuhum berib, 1 dona  tuhumining og‟irligi 57-60 g bo‟lgan tovuq zotini 
aniqlang  

 
287 
22.
 
 Oq yoki chipor , toji bargsimon oyoq va tumshuqlari sariq, tovuqlari 2.8-3.0, 
ho‟rozlari 3.8-4.0 kg, tuhumdorligi 180-200 dona  tuhumining og‟irligi 58-60 
g bo‟lgan tovuq zotini aniqlang  
 
10. Rangli oq, qora, qizil, sarg‟ich, patlari zich, go‟sht  shakli yahshi rivojlangan  
ko‟ragi  keng va chuqur, ko‟krak va va oyoq  muskullari a‟lo rivojlangan 
tovuqlari 3.0-3.5 kg, ho‟rozlari 4-5 kg, 110-150 dona tuhum berib, tuhumning  
og‟irligi 52-60 g  bo‟lgan tovuq zotini aniqlang  
 
11. O‟zbekistonning rejali kurka, o‟rdak va g‟oz zotini toping.  
a)  
b) 
c)  
 
12.Tuhumning  tarkibiy qismlarini ifodalang, %  
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
13. Tovuq tuhumi 24-27 soatda hosil bo‟ladi, uning _______minuti varonkada, 
oqsil qismida ___soat, boynida _____soat, bachadonda ____soat, tuhum  qinda 
uzoq vaqt saqlanmaydi  
 
14  Inkubasiya  uchun  35000  dona  tuhum  olingan,  undan  500  tasi 
otalanmaganligi  aniqlandi,  inkubasiya  natijasida  31700  dona  jo‟ja  olindi. 
Inkubasiya  tuhumlarining yaroqliligi foizini aniqlang  
 
15. Birinchi davrdagi  jo‟jalarga ______ va  21 % oqsil, ikkinchi davrda 276 
kkal va oqsil, 90 kundan keyin___kkal va ___% oqsilgacha kamaytiriladi.  
 
15. O‟rtacha  yillik tovuqlar soni va 1 bosh tovuqqa to‟g‟ri keladigan  tuhum 
sonini aniqlang  
Yanvar -2500 bosh  
Fevral -26000 bosh 
Mart -24000 bosh 
Po‟choq  
oqsil 
Sariq  

 
288 
Aprel-27000 bosh 
May-28000 bosh 
Iyn -22000 bosh 
Iyul -25000 bosh 
Avgust -27000 bosh 
Sentyabr -20000 bosh 
Oktyabr -25000 bosh 
Noyabr -26000 bosh 
Dekabr -27000 bosh 
Yil davomida 8 mln 760 mingta tuhum olingan  
 
16. Go‟sht uchun 50800 bosh 1 kunlik broiler jo‟jalari o‟stirishga qo‟yilib, 45 
kunligida go‟shtga so‟yilis davrida 47300 bosh qoldi, saqlanuvchanlik % ini 
toping  
 
17. Fermer ho‟jaligi 1000 bosh broiler jo‟ja olib 50 kungacha boqib go‟sht 
uchun so‟ydi. 1 bosh jo‟ja tirik vazni 1850 g, so‟yim chiqimi 75 %,  olinadigan 
parranda go‟shti  miqdorini  toping.  
 
18. tuhum ishlab chiqarishga  ihtisoslashgan  parrandachilik fabrikasida sehlar 
ketma-ketligini aniqlang  
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Ota-ona galasi 
 
Sehi  
 
Sehi  
 
Sehi  
 
Ombori  

 
289 
19. Broiler go‟shtiga ihtisoslfshgan parrandachilik fabrikasida sehlar ketma-
ketligini aniqlang   
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Ota-ona galasi  
Sehi  
sehi 

 
290 
 
VIII BOB 
 
CHORVA MAHSULOTLARINI QAYTA ISHLASH 
TEXNOLOGIYASI. 
 
VIII.1. Sut va sut mahsulotlari texnologiyasi. 
 
Sut  murakkab  kimyoviy  tarkibga  ega  bo„lgan  biologik  suyuqlik  bo„lib,  sut 
emizuvchilarning sut bezlarida hosil bo„ladi. U barcha yoshdagi insonlar va qishloq 
xo„jalik  hayvonlari  uchun  to„laqiymatli  va  almashtirib  bo„lmaydigan  ozuqaviy 
mahsulotdir. Unda organizm uchun kerak bo„ladigan barcha moddalar mavjud. 
Sut qandolatchilik va non sanoatida, farmasevtika, aviatsiya (kazein kleyi) va 
boshqa sanoatlarda qo„llaniladi. 
Sutni  yuqori  qiymatli  ozuqaviy  mahsulotligi    va  sanoat  uchun  xom-ashyoligi 
kundan-kunga  ortib  bormoqda.  Bu  hol  sutdor  qoramolchilikni  rivojlantirishni 
taqozo etadi. 
Sigir  suti  bir  xil  konsistensiyali,  oq  sarg„ich  yoki  oq  rangli,  biroz  shirin  va 
o„ziga xos xidga ega suyuqlikdir. 
Sut  parhezbop,  davolash  xususiyatiga  ham  egadir.  Uning  tarkibidagi  oqsil, 
yog„ va sut qandining hazm bo„lish xususiyati yuqoridir (95-98%). shuning uchun 
ham  bu  mahsulot  parhezbop  hisoblanadi.  Metallurgiya,  kimyo  va  inson  hayoti 
uchun  xavfli  sanoat  korxonalari  ishchilari  albatta  sut  va  sut  mahsulotlari  bilan 
ta‟minlanadi.  Sut  tarkibidagi  oqsil  inson  organizmiga  tushgan  turli  zaharli 
moddalarni neytrallash xususiyatiga ega. 
Sut  qo„yidagi  qismlardan  iborat;  suv,  quruq  modda  va  gaz.  Quruq  moddaga 
yog„, oqsil, sut qandi (laktoza), makro va mikroelementlar, vitaminlar, fermentlar 
va boshqa moddalar kiradi. 
Yog„ sutda emulsiya, oqsil esa kolloid holatda, sut shakari molekulyar-dispers 
holatda  bo„lib  haqiqiy  eritma  hosil  qiladi.  Shuning  uchun  sut  polidispers  tarkibli 
murakkab suyuqlikdir. 
1kg sut tarkibida 650 kkal energiya mavjud bo„lib, 33 g oqsil, 38 g yog„, 47 g 
uglevoddan iborat. 0,5 l sut ichilganda kishining kunlik ehtiyojini 50 % yog„ga va 
30 % oqsilga bo„lgan talabi qondiriladi. 
Sutning  tarkibiy  qismi  yuqori  hazm 
bo„lish xususiyatiga ega bo„lib, kalsiy-95 %, albumin 97 %, sut yog„i 95 %, qand-
98 % ni tashkil qiladi.. Sut parhezbop ozuqaviy ichimlikdir. Sutning tabiiy tarkibi 
yelinda hosil bo„ladi. Sutning tarkibi haqiqiy va qo„shimcha qismdan iborat. 
Sutning haqiqiy tarkibi yelinda sut sekresiyasi natijasida hosil bo„ladi. 
Sutning qo„shimcha tarkibi har xil qishloq xo„jalik ekinlarini dorilash, qishloq 
xo„jalik  hayvonlarini  davolash  davrida  sutga  turli  kimyoviy  moddalar  o„tishi 
natijasida hosil bo„ladi. 
Sutning asosiy va ikkinchi darajali tarkibiy qismlari mavjud. 

 
291 
Asosiy tarkibiy qismlariga suv, quruq modda, yog„, oqsil, sut qandi, ikkinchi 
darajali tarkibga  har  xil  tuzlar, mineral  moddalar, fosfatidlar, sterinlar, fermentlar, 
gormonlar, gazlar va hokazolar kiradi. 
Suv – sutning asosiy tarkibiy qismi bo„lib, qondan hosil bo„ladi. 
Suv sutda erkin, birikkan (adsorbsiyalangan) va kristallangan holda uchraydi. 
Suvning 95-97% erkin holatda bo„ladi. Bu suvda har xil tuzlar, kislotalar bo„lib, sut 
qandi erigan holda uchraydi. 
Sutda  o„rtacha  12,5%  quruq  modda  bo„lib,  uni  102-105
o
S  da  qizdirish  yo„li 
bilan aniqlash mumkin. Sutning quruq moddasiga turli omillar ta‟sir qiladi. 
Quruq  moddaga  yog„,  oqsil,  sut  qandi,  mineral  moddalar,  vitaminlar, 
fermentlar kiradi. 
Quruq moddadan yog„ ajratib olinsa,yog„siz quruq sut qoldig„i  qismi qoladi. 
Quruq moddada 6,6-10,3% gacha, o„rtacha 8,7% tashkil qiladi. 
 
 
 
Sutning quruq va yog„sizlantirilgan quruq qismi uning to„yimliligini bildirib, 
sut  mahsulotlari  ishlab  chiqarishda  sarflanadigan  xom-ashyoning  miqdorini 
aniqlash mumkin. Shuning uchun sigirlarni sut mahsuldorligini baholashda, nafaqat 
sog„ib olingan sut miqdori, uning yog„liligi, balkim sut tarkibidagi quruq moddaga 
katta e‟tibor berish lozim. 
Yog„  sutning  eng  yengil  qismi  bo„lganligi  uchun,  sut  2  soat  qo„zg„atilmay 
tursa  uning  tarkibidagi  60%  yog„  donachalari  sutni  yuzasiga  chiqadi  va  qaymoq 
qatlamini  hosil  qiladi.  Agar  sut  yaxshilab  aralashtirilsa  yog„  donachalari  sutning 
barcha  qismiga  bir  xil  tarqaladi.  Shuning  uchun  ham  o„rtacha  namuna  sut  olish 
vaqtida  yaxshilab aralashtirilishi lozim. 
Yog„ donachalari sirt qismidan oqsil va lesitin qavati bilan qoplangan bo„lib, 
ular  bir  xil  zaryadga  ega  bo„lganligi  uchun  bir-biriga  birikmaydi.  Oqsil  qavati 
mexanik urilish va kimyoviy moddalar ta‟sirida yemirilib yog„ donachalari ichidan 
yog„  chiqib  bir-biri  bilan  birikadi.  Masalan,  buni  saryog„  ishlab  chiqarishda 
qaymoqqa mexanik ishlov berish va sutning yog„liligini aniqlashda yaqqol ko„rish 
mumkin, ya‟ni yog„ donachalari yorilib yog„lar ajralib birlashadi. 
Sut  yog„i  kimyoviy  tarkibi  bo„yicha  glesiridlar  aralashmasiga  o„xshaydi. 
Glesiridlar gliserin spirtining murakkab efirlari va monakarbon kislotalar birikmasi 
hisoblanadi. Gliserinlar uch atomli spirt bo„lib, sut yog„i tarkibida 12,5 % ni tashkil 
qiladi. 
Sut  yog„i  sutning  asosiy  tarkibiy  qismlaridan  biri  bo„lib,  murakkab  gliserin 
spirti va yog„ kislotalaridan iborat bo„ladi. 
Sut yog„i asosan ozuqa tarkibidagi yog„, protein, uglevodlardan hosil bo„ladi. 
Uchuvchi  yog„  kislotalari  (uksus,  yog„,  protein)  yog„  hosil qiluvchi  manba bo„lib 
xizmat qiladi. 
G.A.Azimov ma‟lumoticha, sigirlarni shirdon qornida 1 kunda 1,5 kg uksus, 
0,5-0,8 kg propion va 0,3-0,4 kg yog„ kislota to„planadi. 

 
292 
Sut yog„i energiya manbai bo„lib xizmat qiladi, 1g yog„ning energetik qiymati 
9,3 kkal ga teng. 
Qizdirilgan  sutda  yog„  emulsiya,  sovutilgan  sutda  esa  suspenziya  holatida 
bo„ladi. 
Sutda  yog„,  yog„  donachalari  holatida  bo„ladi.  Uning  diametri  o„rtacha  3-4 
mkm (0,1-10 ba‟zan 20) tashkil qiladi. 
1 ml sutda 1-12 mlrd, o„rtacha 3-5 mlrd yog„ donachalari mavjud. 
Bu  ko„rsatkich  laktasiya  davrida  o„zgarib  turadi.  Yog„  donachalarining 
kattaligi  muhim  texnologik  ahamiyatga  ega.  Ularning  hajmi  qancha  katta  bo„lsa, 
sutni  separatorlashda  yog„  yengil  ajraladi  va  obrat  tarkibiga  yog„  kam  o„tadi, 
saryog„  ishlab  chiqarishda  qaymoqqa  ishlov  berish  oson  kechadi,  ayron  tarkibida 
yog„  isrofi  kam  bo„ladi,  yog„  donachalarining  hajmiga  sigirning  zoti,  individual 
xususiyatlari, laktasiya davri, oziqlantirish tipi va darajasi ta‟sir qiladi.