Марказий банк, унинг функционал тузилиши ва функциялари

Monetary siyosat va markaziy bank.

Reja:


1.Markaziy banklarning paydo bыlishi.
2.Markaziy bankning funksiyalari.
3.O’zbekistonda zamonaviy bank tizimining shakllanishi.
4.O’zbekiston Respublikasi Markaziy bankining vazifalari va funksiyalari.

1.Markaziy banklarning paydo bulishi.
Markaziy bank-kredit tizimining bosh banki bo’lib, Mamlakatda pul-kredit siyosatini, emissiya jarayonlarini olib boradi.
Birinchi markaziy banklar bundan qariyb uch yuz yil oldin tijorat banklarining rivojlanishi natijasida vujudga kelgan. Bular 1668 yilda tashkil qilingan Shved Riks Jiro banki, 1694 yilda tashkil qilingan Angliya banklaridir. Yevropa mamlakatlarida Markaziy banklar ancha kechroq, asosan HVIII asrning ikkinchi yarmidan boshlab faoliyat ko’rsata boshladi. Banklar paydo bo’lishining boshlang’ich davrlarida ular markaziy (emissiya) yoki tijorat banklari tariqasida yuzaga kelgan emas, ya’ni banklar o’rtasida hozirgidek bo’linish bo’lmagan. Bank ishi rivojlanishining birinchi bosqichlarida rivojlangan mamlakatlarda tijorat banklari kapitallarni yig’ish maqsadida muomalaga banknotlar chiqarganlar. Banklarning yiriklashuvi, bank ishining rivojlanishi natijasida banknotalarni muomlaga chiqarish yirik tijorat banklar qo’liga o’ta borgan va keyinchalik biror yirik bank ihtiyoriga berilgan. Bu bank milliy yoki emission bank, ya’ni kredit tiziminin boshqarib turuvchi barcha banklar faoliyatini nazorat qilib turuvchi kredit instituti sifatida namoyon bo’ladi.
Jahon amaliyotida markaziy banklar vujudga kelishining ikki asosiy yuli mavjud. Birinchi yo’l-bu uzoq davr davomida tijorat banklarining rivojlanishi natijasida, ularni milliylashtirish yo’li bilan markaziy banklarning tashkil qilinishi. Bunga misol qilib, Angliya bankini 1844 yil, Fransiya bankini 1848 yil, Ispaniya banki 1874 yil, Germaniya Reyhsbanki-1875 yil, Italiyada 1893 yil, Ispaniyada 1874 yilda mavjud banklarning emission markaz sifatida faoliyat ko’rsatishga moslashganligini keltirish mumkin. Ikkinchi yul-tashkil qilingandayoq markaziy bank-emisson markaz sifatida qabul qilingan banklar. Bunday banklarga AQSh ning Federal banklari, 1913 yillarda ko’pgina Lotin Amerikasi mamlakatlarida tashkil qilingan banklar, Avstriya banki va boshqalarni misol keltirish mumkin.
AQShda Markaziy bank funksiyasini 12 federal rezerv bankdan iborat Federal Rezerv tizimi bajaradi. Federal rezerv banklar aksioner banklar bo’lib, bu banklarning akuionerlari sifatida milliy tijorat banklari faoliyat ko’rsatadi. Tijorat banklar aksioner sifatida dividend olishadi. Dividend miqdori 6 foizdan oshmasligi kerak.
Markaziy banklar ijrochi tashkilotlar ta’sirisiz, o’z faoliyatidan olib borishlari kerak.
Jahonda o’z faoliyatini olib borishda eng mustakil bo’lgan banklardan biri bu Nemis Federal banki-Bundes banki hisoblanadi. Ba’zi bir davlatlarda markaziy bank parlamentga hisobot beradi. Ko’pgina hollarda Markaziy banklar o’z faoliyatida mustaqil bo’lsada, shu bilan birga davlat banki hisoblanadi: