Маъруза №1 Кириш қисми. Юқумли касалликлар умумий патологияси кириш маъруза режаси


Download 1.3 Mb.
bet37/85
Sana02.05.2023
Hajmi1.3 Mb.
#1423009
1   ...   33   34   35   36   37   38   39   40   ...   85
Bog'liq
Юқумли касалликлар умумий патологияси

Реконвалесцентларни чикариш
Реканвалесцентларга уйга жавоб бериш одатда клиник согайиш ва ичак санациясидан сунг амалга ошириб, уткир ичак касалликлари билан огриган бактериологик диагнози тасдикланмаган беморлар клиник согайганда 3 кун утгандан сунг, озик – овкат, муассасаларида фаолият курсатувчи беморлар эса даво курси тугагач 2 кундан кейин бир марта текшириш утказилгач уйга жавоб берилади. Сурункали дизентерия беморларни уйига жавоб беришда клиник согайиш юз бергач, 10 кун давомида ахлат меъерий булса хамда даволашдан 3 кундан сунгги бактериологик текширишлар манфий натижа бергач амалга оширилади.


Диспансер кузатув
Бактериологик тасдикланган уткир дизентерия билан огриган беморлар 3 ой давомида диспансер назоратида булиб, хар ойда врач куригидан утиб туриши хамда 1 марта бактериологик текширилиши керак: шу муддатларда узок вакт давомида ич утиши нотугри булган шахслар хам текширилиб бориши лозим.Сурункали дизентерия билан огриган беморлар 6 ой давомида хар ой бактериологик текширувдан утиб туришлари лозим.


Профилактика
Дизентериянинг муваффакиятли профилактикасига эпидемик процессининг 3 ла занжирига инфекция манбаи, юкиш йули ва организм мойиллиги кабиларга каратилган, комплекс тарзда утказилган санитар – гигиеник , даво – профилактик ва эпидемияга карши чора – тадбирлар утказиш оркали эришилади.

Маъруза №6


САЛЬМОНЕЛЛЕЗ


САЛЬМОНЕЛЛЁЗ


М а ъ р у з а р е ж а с и

1. Салмонеллёз касаллигининг таърифи, долзарблиги - 5 мин


2. Этиологияси - 5 мин
3. Эпидемиологияси - 10 мин
4. Патогенетиз, патанатомияси - 15 мин
5. Клиникаси, таснифи - 25 мин
6. Ташхисоти - 15 мин
7. Давоси - 10 мин
8. Профилактикаси - 5 мин


Кириш


Уткир ичак инфекциялари юкумли касалликлар ичида энг долхарб муаммолардан булиб хисобланади. Марказий осиё мамлакатларида , хусусан Узбекистонда болаларда учрайдиган уткир ичак инфекцияларидан улим даражаси юкорилигича колмокда. Шуни таъкидлаш керакки охирги 10 йил мобайнида болаларда учрайдиган уткир ичак инфекцияларни этиологик сабабларини аниклашда кийинчиликларга дуч келинмокда. Шу билан барча касалликнинг огир кечиши , асоратлар ва улим окибатлари кундан-кунга купаймокда. Бунга асосий сабаб уткир юкумли ичак хасталикларини кузгатувчиси булган сальмонеллалар, шигеллалар, эшерихия ва протейлар кундаликдаги ишлатиб келаётган антибиотиклар жумладан, левомецитин, тетрациклин, гентомицин, полимиксин, кефхол, клофаранх каби антибиотикларга тургун булиб колмаганлигидир. Шу билан бирга ёш болаларда уткир ичак инфекцияларининг огир ва асоратли утишига асосий сабаб кушимча касалликларни таъсири, иммунобиологик каршилик кучларни етарли даражада эмаслиги ва дисбактериоз холатини вужудга келишидир. Окибатда ёш болаларда кузатилган сальмонеллёз хасталикда касалликни огир кечиши билан изохланади. Бемор болаларда кучли интоксикация нейротоксикоз, менингит , менингоэнцефалит белгилари кузатилиши мумкин. Шу билан бирга касалликнинг илк давридан бошлаб диарея синдроми кузатилади. Натижада ёш болаларда эксикоз (сувсизланиш), токсикоз тез вужудга келади.


Сальмонеллёз- уткир юкумли касаллик булиб, озик-овкатлар оркали юкувчи, меъда-ичак йуллари фаолиятининг бузилиши белгилари билан кечади.


Этиологияси.
Сальмонеллалар грамм манфий 2-4 манфий х 0,5 мк катталикда, спора ва капсулалар хосил килмайди, хивчинлар ёрдамида харакатланадиган таёкчалардир.
8-12 хивчинлари бор («куп эшкакли кечама») шунинг учун у харакатчан.
Сальмонеллаларнинг ферментатив хусусиятлари асосида 4 та оилачага булинади, уларда 3 хил асосий антиген комплекслари 0-соматик (термостабиль) – 2 соат давомида кайнаганда парчаланмайди, антиген комплекслари 0-соматик (термостабиль) антиген Н-хивчинли (термостабиль) – кайнатилганда парчаланади-антиген ва кобикли К-антиген. Хар бир антиген иммунизация вактида узига хос антителлалар хосил килади.
Сальмонеллалар бир катор патоген хусусиятларга эга, шулардан асосийси унинг АДГЕЗИВЛИГИ- ичак эпителияларига ёпишиши; инвазивность- эпителийлар ичига кириб, у ерда купайиши, энтеротоксинларнинг эпителийларига токсик таъсир килиши.
Сальмонеллалар одатда озика моддаларда, айникса гушт шурваси ва кони бор моддаларда, озрок кислороди булган ерда, куёш нури таъсирида усаверади, улар 370С хароратда яхши усади ва купаяди, бирок 500С иссикликда ва холодильник хароратида хам яшай олади, ташки мухитга чидамли. Кудук , ховуз, кул, арик сувида, ичимлик сувда 11 кундан 120 кунгача яшайди, гушт , колбоса, сосиска ва бошка гушт махсулотларида 60-130 кун, музлаган гуштда 13 ойгача яшаб, гушт яхдан тушганда купая бошлайди. Холодильникдаги сутда 20 кунгача, сариёгда 52-128 кун, тухум ва пишлокда 13 ойгача, чикинди, хайвон ва одам нажасида 80 кундан 4 йилгача сакланади.
Сальмонеллалар айникса эскириб колган гушт ва балик киймаси, кондан тайёрланган колбаса, сосиска, кремлар, урдак ва гоз тухумларида тез купаяди. Сальмонелла микроблари паст хароратга узок чидайди, 500С дан юкори хароратда тез, 1000С хароратида (кайнатилганда) эса шу захотиёк нобуд булади. 400 грамм микдордаги гушт 2,5 соат давомида кайнатилганда халок булади, бу гуштни 3 соат 1000С да кайнатилгандагина зарарсизланади.
Хозирги пайтда одамларда касаллик кузгатувчи сальмонеллаларнинг 2000 дан зиёд тури тасвирланган. Куриниб турибдики сальмонеллалар оиласи жуда катта ва унинг вакиллари хавфли, чидамли микроблардир. S typhi ba paratkyphi A вa B дан ташкари хамма маълум серологик турлари хам одам хамда хайвонларда касаллик чакиради.
ЭПИДЕМИОЛОГИЯСИ. Сальмонеллёзлар спородик ва эпидемик холатларда учрайди. Сальмонеллалар бошка уткир ичак инфекциялари кузгатувчиларидан фаркли равишда одамдагина эмас, балки хайвонларда хам корамол, чучка, паррандалар- урдак, гоз, камрок товукларда касаллик кузгатади. Белгиларсиз, яширин кечувчи касал хайвонлар юкиш манбаи сифатида купрок хавф тугдиради. Хайвонлар касалликни одатда бир-биридан ёки парранда сузиб юрадиган зарарланган сув хавзасидан сув истеъмол килганда юкади. Сальмонеллалар хайвонлар мушгига, паррандалар, иссикда туриб колган гуштли овкатлар-норин, манти, сомса-сальмонеллалар учун айникса кулай мухит хисобланади. Сальмонеллалар тайёр овкатга тушиб ва унда купайиб, унинг таъмини, рангини ва хидини узгартирмайди. Шунинг учун ташки куриниши сифатли, бирок санитария нормаларига хилоф тайёрланган овкат касаллик таркатувчи омилга айланиб колиши мумкин. Овкат инфекция манбаи эмас, балки утиш омилидир.
Инфекциянинг иккинчи манбаи-одам. Сальмонеллёз билан касалланганлар, бактерия ажратувчилар касаллик юктирадиган манбаи булади. Сальмонеллёз ривожланишининг эпидемологик конуниятларини урганган олимлар касаллик кузгатувчиси утишининг уч асрий йулини аниклашган.
Сальмонеллёз асосан озик-овкат оркали юкади. Мол гушти ва парранда гушти касалликнинг асосий манбаи саналади. Мол, чучка куй, от, урдак, гушти айниган тухумлардан тайёрланган овкатни истеъмол килиш натижасида 80% холларда шу касаллик юкади.
Гушт махсулотларига инфекция хайвон тириклигида ва у суйилганда хайвон ичагидаги сальмонеллалар тушиши мумкин. Натижада касал хайвон гушти билан соглом хайвонлар гуштини умумий кундаларда чопилганда, пештахталар, стол пичок ва бошка буюмлардан фойдаланганда касаллик кенг таркалиб кетади. Норин, пишган гушт, макарон, колбаса, ошкуклар каби таомлар хом гушт майдаланган ош тахтада тугралганда ва кесилганда сальмонеллёз юкиб колади. Бундай таомлар бир неча соат иссик хонада колиб кетадиган булса, касаллик таркатувчи микроблар етарли даражада купаяди. Сальмонеллез билан огриган хайвонлар сути хам жуда хавфли.
Сальмонеллёз таркалишида пашшаларнинг хам ахамияти катта, сальмонеллёз касаллигининг айникса пашша купайган даврга тугри келиши хам шуни тасдиклайди.
Сальмонеллёз таркалишининг асосий йулларидан бири сув йулидир. Сальмонеллалар сувда узок вактгача уз хаёт фаолиятини саклаб колади сув окими билан олис масофаларгача боради.
Касаллик таркалишида шахсий гигиена коидаларига амал килмайдиган беморлар, бактерия ташувчилар, айникса озик-овкат махсулотларни ишлаб чикариш ва тайёрлашга алокадор булган одамлар алохида урин эгаллайди.
Сальмонеллёз касаллиги жинси ва ёшидан катъий назар, хар кандай одам касалланиши мумкин. Касалликнинг кандай кечиши эса организмнинг химоя килиш кобилиятига боглик. Дармонсиз одамда касаллик жадал кечса, чиниккан, бакувват одамда енгил турда утади.
Сальмонеллёзнинг эпидемиологик хусусиятларидан олди кейинги йилларда унинг ер шарининг куп давлатларида ва биринчи навбатда иктисодий жихатдан ривожланган давлатларда кенг таркалганидир.
Умуман кейинги йилларда сальмонеллёз билан касалланиш купайди. Куп тадкикотчиларнинг фикрича, бунинг сабаби чорвачилик ривожланиши, чет давлатлар билан алоканинг кенгайишидир. Хозирги пайтда сальмонеллёзга хос хусусият унинг купинча «спорадик» (ахен-ахенда) холатда учрашидир, бу холат асосан сальмонеллалар юккан озик-овкатлар билан савдо килинишидан келиб чикади.
Хозирги замон табобатининг асосий муаммоларидан бири «шифохоналар ичра» («госпитальная», «внутрибольничная») сальмонеллёзнинг пайдо булишидир. «Шифохоналар ичра» келиб чикувчи сальмонеллёзнинг одатдагилардан (озик-овкат билан юкувчи) фаркли равишда узига хос эпидемиологик конунлари бор : болалар шифохонаси ва тугрукхоналарда купрок таркалиши, асосан бир ёшгача булган болаларнинг касалланиши, болаларда касалликнинг огир утиши ва улимнинг куп булиши, купрок фаслнинг совук ойларида учрашидир. Бу холларда касаллик манбаи асосан одам, купрок болалар, камрок шифохона ходимлари , оналар, «Шифохона ичра» буладиган сальмонеллёзда аста-секин таркалиши ва узок давом этиши хосдир.
ПАТОГЕНЕЗИ.Сальмонеллёзлар патогенези гоят мураккаб. Патологик узгаришларнинг ривожланиш механизми тулик урганилмаган. Сальмонеллёзнинг кечиши белгисиз формасидан тортиб то огир септицемия туригача булиши мумкин. Бундай кенг полиморфизм булишининг сабаби шу кунгача маълум эмас. Аммо бошка сабаблар каторида кузгатувчининг вирулентлиги ва макроорганизмнинг иммунореактив холатини хам хисобга олиш керак.
Касаллик кузгатувчи ва уларнинг токсинлари огиз оркали (энтераль йул) организмга киради. Меъда ва ичакларда уткир яллигланиш холатига олиб келади. Сальмонеллёз патогенезининг хусусиятларидан бири кузгатувчининг меъда-ичак системасидан утиб кон ва лимфа билан организмга таркалишидир. У уз йулида бир катор тусиклардан утади, чунончи меъда шарбати, ингичка ичак девори , шу органларга якин жойлашган (регионар) лимфатик тугунлар, жигар, кон РЭС тукималари специфик антителлалар ва х.к.Макро ва микроорганизмларнинг муносабатига мувофик юкумли жараён юкорида курсатилган тусиклардан биронтасида тухташи мумкин. Касаллик белгилари сальмонеллаларнинг ингичка ичак деворидан утгач пайдо була бошлайди. Организмга касал кузгатувчи бевосита (септик компонент) таъсиридан ташкари, экзо ва эндотоксинлари токсик компонетлари билан таъсир курсатади.
Организмнинг жавоби алохида орган ва системалар функциясининг бузилиши (патофизиологик компонент) ва модда алмашувларнинг бузилиши (метаолик компонент) сифатида юзага чикади.
Сальмонеллёз патогенезининг септик компоненти. Бу компонент касаллик кузгатувчининг меъда, сунгра ингичка ичакка кириши, у ерда бирламчи инфекция учоги манбаи пайдо булиши билан боглик.
Огиз бушлигида сальмонеллёз сулак ферментларининг литик (эритиш) таъсирига дуч келади, аммо бу ерда киска муддатли мулокотда булганлиги учун микроблар халок булмайдилар. Меъдада юкори кислотали шароитда сальмонеллалар халок булиб эндотоксинлар ажралади. Агар сальмонеллалар кам микдорда кирган булса, бу ерда хаммаси улади, юкумли жараён шу ер билан чегараланади. Бу холатда ажралган экзо- ва эндотоксинлар конга сурилиб интоксикация белгиларини ривожлантиради, лекин улар жуда кам ва киска муддатли булиб, тез йуколади. Купинча меъда ширасининг кислатаси камайиши натижасида сальмонеллалар ингичка ичакка утади. Бу ерда улар узига мос мухитга тушадилар, ичак эпитероцитларнинг ёпишиб олиб, купая бошлайдилар. Шундан сунг энтероцитларнинг микроворсинкаларида узгариш пайдо булади, сальмонеллалар эпителийни узгартирмай ичак шиллик каватига ундан сунг лимфа ва конга утади. Кон оркали организмга таркалади, биринчи навбатда дарвоза (воротная) венаси билан жигар, сунгра упка, катта кон айланиш доираси, бошка куп аъзолар ва тукималарга киради. Вакуолаларнинг бир кисми кон томирларига парчаланади, бушаган сальмонеллалар конда айланиб юради.
Сальмонеллаларнинг конда айланиб юриши бир неча соатдан бир неча кунгача давом этади, аъзоларга кириб, янги-янги инфекция учоги хосил булади. Вакуолалардаги ва соф холдаги сальмонеллалар ичак ва аъзолар лимфа тукималарнинг макрофагларига урнашади., бу ерда уларнинг купайиши натижасида тукималар халок булади бу узгаришлар гранулемалар ва иккиламчи инфекция учоглари хосил булишининг асосида етади.
ТОКСИК КОМПОНЕНТИ
Сальмонеллалар эндо- ва экзотоксинлари организмда вегетатив нерв системасининг иш фаолиятига катта таъсир курсатади. Тадкикот ишлари шуни курсатадики перентераль юборилган юкори дозадаги токсинлар уткир токсикоз белгиларини пайдо килади (нафас олишнинг тезлашиши, тиришиш орка оекларнинг фалажланиши, иштаханинг пасайиши, ич кетиш, кома холати ва х.к, куп ички аъзоларга кон куйилиши). Хайвонлар ва кунгиллиларда утказилган тадкикот ишлари токсинини огиз оркали (энтераль) юборилганда касаллик ривожланмаслигини курсатади. Тахминан, сальмонеллаларнинг токсик моддалари узи алохида организмга энтеротоксик таъсир килиши хусусиятга эга эмас.
Касаллик ривожланиши учун албатта истеъмол килинаётган таомда тирик бактерияларнинг булиши шарт. Бундай шароитда эндотоксин сальмонеллаларнинг ичакдан кон томирига утиши «йул очиб берувчи» («протравадир»). Улдирилган сальмонеллалар ичакдан ташкарига утмайди, айнан бир вактда огиз оркали кирган улдирилган ва тирик сальмонеллалар таъсири аник куринади. Демак, эндотоксинларнинг роли факат тирик сальмонеллалар билан бирга булганда алохида ахамият касб этади.
Организмда пайдо буладиган патологик узгаришларда ичак шиллик каватининг функциональ холати алохида урин эгаллайди. Шиллик кавати зарарланмаган ичакка хатто катта микдорда юборилган токсинлар хам таъсир килмайди, лекин шиллик кават зарарланган булса ут билан, гиповитаминоз А (кичик микдордагиси хам касаллик ривожланиши учун етарлибулади).



Download 1.3 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   33   34   35   36   37   38   39   40   ...   85




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling