Ma’ruza mashg’uloti rejasi

10.2.2.”Charter reysi” tushunchasi.
 
Aviatsiyada turistik tashishning alohida turli ko’rinishlari charter aviareyslari 
(samolyotni ijaraga olish) hisoblanadi. Jahonning ko’pchilik aviakompaniyalariga 
talab katta bo’lgan turistik yo’nalishlar bo’yicha charterlar tashkil qilishadi. Odatda 
bunday avia tashishlar turistik markazlarda tashkil etiladi. Ular yetarli darajada 
aniq geografiyaga ega va mavsumiyligi bilan yaqqol namoyon bo’ladi. Ulardan 
foydalanishning muhim yo’nalishi hamda yo’nalishlar bo’yicha charterlar tashkil 
qilishda turistlar talabi kattaligi, lekin muntazam aviareyslar yo’qligi hisoblanadi. 
Charter aviatashishlar tashkil etish chog’ida buyurtmachi aviakompaniya bilan 
marshrutni aniqlaydi. Tomonlarning majburiyatlarini kelishib oladi, ular ijara 
shartnomasini xalqaro tartiblarga muvofiqligini tekshirib ko’radi, reys narxini 
aniqlaydi. So’ngra maxsus charter shartnomasi tuzilib, unda samolyot turi, 
sotiladigan joy soni, samolyotning ijara bahosi, aeroportda ko’rsatilgan holda 
uchib ketish va qaytib kelish marshruti, shartnomaga amal qilish muddati 
(mavsum, 1 yil yoki boshq.), aviareyslar muntazamligi, aviareysni bekor qilish 
holati va imkoni, tegishli sanktsiyalar. 
Yo'lovchilar va ularning yuklari, yuk, yo'lovchi va yuk vagonlari, kemalar va 
boshqa transport vositalari, agar ular tranzit erkinligi to'g'risidagi konventsiya 
taraflaridan birining suvereniteti yoki vakolatlari ostida hudud orqali harakatlansa, 
tranzit deb hisoblanadi. 
Charterlar xususiyati shundaki, bitta to’liq reys (ikkinchi va oxirgisidan 
oldingi uchishlar) turistlarsiz bajariladi: samolyotning oxirgi reysi oxirgi turistlarni 
oladi, lekin yangilarni tashib kelmaydi, negaki u ular uchun qaytib kelmaydi 
(ya’ni, 10 turistik borib kelishga 11 aviareys to’g’ri keladi). 
Qattiq blok sotish va to’lov bo’yicha shartnoma majburiyatlariga qat’iy amal 
qilinishini ko’zda tutadi. Buyurtmachi oldindan to’lovni amalga oshiradi, 
qaysikim, odatda ikki juft reyslar qiymati summasini tashkil qiladi. Bunda qattiq 
bloklarni realizatsiya qilish bo’yicha tariflar yumshoq realizatsiyasiga nisbatan 
taxminan 5-10 % ga kam bo’ladi. Chunki shartnomada butun charter harakat 
davriga narx belgilab qo’yilgan, bu reyslarni amalga oshiruvchilarga «yuqori» 
mavsum va uning oxirida baholarni ma’qullashtirishga yaxshi imkon beradi. 
Yumshoq blokda buyurtmachi hech qanday moliyaviy javobgarlikni olmaydi 
va oldindan kelishilgan muddatda to’liq yoki qisman turagentlik uchun qulayroq 

---

o’z o’rinlaridan voz kechishga haqli. Biroq voz kechish belgilangan muddatdan 
kechiksa, buyurtmachi jarima to’lashga to’g’ri keladi. 
Odatda yumshoq bloklar juda kam qo’llaniladi, chunki u charterni ushlab 
turuvchiga hamma vaqt ham foydali emas. 
Charter reyslarga joy sotishning aralash usuli ko’proq tarqalgan. U o’zida 
yuqorida eslatilgan ikki variant elementlarini mujassamlashtirgan. Sotilayotgan 
blokka kiruvchi joylar umumiy soni, ma’lum proportsiyada ikki qismga bo’linadi, 
ulardan biri «qattiq», boshqasi «yumshoq» tizimi bo’yicha realizatsiya qilinadi. 
Milliy bozorda havo kemasini ijaraga beruvchi kompaniyalar sifatida 
ko’pchilik milliy avia tashuvchilar chiqishadi, ular ichki va xalqaro parvozlar 
huquqiga egalar. Bir qator davlatlarda ixtisoslashgan aviakompaniyalar tuzilgan, 
ular faqat charter aviatashishlarni amalga oshiradilar. Charter tashishlarning 
Yevropa geografiyasi yirik dam olish markazlariga tarqaladi (ayniqsa yozgi 
davrda). Ispaniya, Gretsiya, Kipr, Bolgariya, Italiya, Turkiya va boshqalar asosiy 
yo’nalishlar hisoblanadi.