Ma‟ruza materiallari 1-mavzu: Investitsiyalarning iqtisodiy mazmuni va mohiyati Reja

 
1.5. Investitsiyalarning makro va mikroiqtisodiyotni rivojlantirishdagi roli.
Iqtisodiyotni rivojlantirishda investitsiyalar etakchi rol o‘ynaydi, chunki investitsiya orqali 
korxonalarning kapital jamg‘arilishiga, natijada mamlakatning ishlab chiqarish imkoniyatlarini 
kengaytirish va iqtisodiy o‘sishga erishiladi.
Investitsiyalar iqtisodiy kategoriya sifatida qator funktsiya va vazifalarni bajaradi-ki, ularsiz 
har qanday mamlakat iqtisodiyoti bir maromda rivojlana olmaydi. Investitsiyalar makrodarajada 
quyidagilarni ta‘minlaydi: 
– takror ishlab chiqarishni kengaytirish siyosatini amalga oshirish; 

---

O‘QUV MATERIALLARI 
12 
– ilmiy-texnika taraqqiyotini jadallashtirish, milliy mahsulotlarning raqobatbardoshligini 
ta‘minlash, uning sifati va hajminini oshirish; 
– ijtimoiy sohalarni (sog‘liqni saqlash, ta‘lim va boshq.) rivojlantirish; 
– aholi farovonligini ta‘minlashda muhim bo‘lgan uy-joy qurilishi, ichimlik suvi, gaz, elektr 
energiya bilan ta‘minlash muammolarini hal etish; 
– atrof-muhit va ekologiyaning ifloslanishining oldini olish; 
– umumjamiyat ishlab chiqarishini tarkibiy jihatdan qayta qurish va barcha iqtisodiyot 
tarmoqlarini bir maromda rivojlantirish; 
– iqtisodiyotning real sektori va etakchi tarmoqlarini rivojlantirish; 
– hududlarning iqtisodiy salohiyatini oshirish va ixtisoslashuvini mustahkamlash; 
– investitsiyalar importi va eksporti orqali milliy iqtisodiyotning xalqaro integratsiyasini 
kuchaytirish; 
– sanoat uchun zarur xom ashyo bazasini yaratish; 
– ishsizlik muammosini yumshatish yoki ma‘lum darajada hal etish; 
– mamlakatning harbiy sanoat majmuini mustahkamlash; 
– davlatning mudofaa imkoniyatlarini ta‘minlash; 
– boshqa qator muammolarni hal etish.
O‘zbekiston Respublikasi uchun investitsiyalar, birinchi navbatda, iqtisodiyotni yanada 
barqarorlashtirish uchun zarurdir. Real investitsiyalarni (bino va inshootlar qurish va 
modernizatsiya qilish, zamonaviy mashina va asbob-uskunalar sotib olish) jalb qilish 
iqtisodiyotning 
ishlab 
chiqarish 
salohiyatini 
oshiradi. 
Ishlab 
chiqarishga 
zamonaviy 
texnologiyalarni olib kelishga yo‘naltirilgan investitsiyalar qattiq raqobat sharoitlarida omon 
qolishga ko‘maklashadi.
Investitsiyalar mikrodarajada ham muhim rol o‘ynadi. Bunda investitsiyalar, eng avvalo, 
quyidagi maqsadlarga erishish uchun zarurdir: korxona ishlab chiqarish faoliyatini kengaytirish va 
rivojlantirish; asosiy fondlarning haddan tashqari jismoniy va ma‘naviy eskirishiga yo‘l qo‘ymaslik; 
ishlab chiqarishning texnik-texnologik darajasini oshirish; korxona mahsuloti raqobatbardoshligini 
ta‘minlash va uning sifatini oshirish; tabiatni muhofaza qilish tadbirlarini amalga oshirish; 
qimmatli qog‘ozlar sotib olish va boshqa korxona aktivlariga o‘z mablag‘ini sarflash. 
Investitsiyalar mikrodarajada, pirovardida, korxonalarning kelgusida me‘yorda faoliyat 
ko‘rsatishi, barqaror moliyaviy holatini va maksimum (yuqori) foyda olishini ta‘minlash uchun 
zarurdir. 
Shunday qilib, investitsiyalar makro va mikroiqtisodiyotni rivojlantirishda katta rol o‘ynaydi, 
birinchi navbatda, takror ishlab chiqarishni kengaytirish, tarkibiy o‘zgarishlarni amalga oshirish, 
korxona foydasini ko‘paytirish va shu asosda boshqa ko‘pgina muammolarni ijobiy hal etish 
imkoniyatlarini yaratadi. 
Mamlakatda investitsiya faoliyatining ahvolini (holatini) quyidagi ko‘rsatkichlar dinamikasi 
xarakterlaydi: 
– investitsiyalarning umumiy hajmi; 
– YaIMda investitsiyalarning ulushi; 
– investitsiyalarning umumiy hajmida real investitsiyalarning ulushi; 
– investitsiyalarning texnologik tarkibi va uning o‘zgarishi; 
– real investitsiyalarning umumiy o‘sishi; 
– investitsiyalar tarkibida xorijiy investitsiyalarning ulushi; 
– asosiy kapitalga yo‘naltirilgan real investitsiyalarning ulushi; 
– xorijiy investitsiyalar tarkibida to‘g‘ridan-to‘g‘ri xorijiy investitsiyalar ulushi va boshqalar. 
Bilvosita, biroq, obyektiv holatda, investitsiya faoliyatining holatini quyidagi makroiqtisodiy 
ko‘rsatkichlarning o‘sish sur‘atlari xarakterlaydi: milliy daromad; yalpi milliy mahsulot (YaMM) va 
YaIM; sanoat ishlab chiqarish hajmi; sanoat mahsulotlarining alohida turini ishlab chiqarish; 
qishloq xo‘jaligi mahsulotini ishlab chiqarish hajmi va boshq. Investitsiya faoliyatining holatiga 
baho berishda ushbu ko‘rsatkichlarning obyektivligi shundaki, investitsiya qo‘yilmalarisiz ushbu 
ko‘rsatkichlarning o‘sish sur‘atlarini tasavvur etib bo‘lmaydi. Ushbu ko‘rsatkichlar u yoki bu 

---

O‘QUV MATERIALLARI 
13 
darajada investitsiyalarning samarali ishlatilishini xarakterlaydi. Agar ushbu ko‘rsatkichlarning 
o‘sish sur‘atlari investitsiyalarning o‘sish sur‘atlaridan yuqori bo‘lsa, investitsiyalardan foydalanish 
samaradorligini oshirish zarurligini ko‘rsatadi va aksincha.
So‘nggi yillarda iqtisodiyotda faol amalga oshirilayotgan tuzilmaviy o‘zgarishlar va 
modernizatsiya qilish jarayoni investitsiya faolligini yanada oshirdi. Iqtisodiyotdagi investitsiyalar 
hajmining yildan-yilga sezilarli ravishda o‘sib borishi muqarrar ravishda milliy ishlab chiqarish 
hajmining o‘sishi orqali o‘zining ijobiy natijalarini ko‘rsatishiga imkon bermoqda. Davlat 
tomonidan investitsiya faoliyatini rivojlantirishga berilgan e‘tibor va qo‘llab-quvvatlash natijasida 
YaIM hajmi va investitsiyalar miqdori o‘sish sur‘atlariga ega bo‘ldi.
Bu holat investitsiyalarning YaIMdagi salmog‘ining o‘sishiga olib keldi.
Fikrimizcha, investitsiyalarning iqtisodiyot rivojlanishiga har tomonlama ijobiy ta‘sirini 
hisobga olib, uning quyidagi vazifalarini belgilash maqsadga muvofiqdir:
– iqtisodiyotda ishlab chiqarish kuchlari va ishlab chiqarish vositalarini optimal joylashtirish 
bilan keng tarmoqli bozor infratuzilmalarini shakllantirishga imkon yaratish;
– iqtisodiyotdagi takror ishlab chiqarish jarayoniga ijobiy ta‘sir ko‘rsatuvchi barcha 
yo‘nalishlarni va imkoniyatlarni amaliyotga tatbiq etish;
– mamlakatning milliy xususiyatlarini hisobga olgan holdagi qonuniy kafolatlangan 
investorlarni qoniqtiruvchi ulushini yaratadigan va moliyaviy o‘sishni ta‘minlovchi 
infratuzilmalarni faollashtirish; 
– iqtisodiyotning barcha sohalarini faollashtirish orqali mamlakatning barqaror o‘sishi va 
jahon iqtisodiy tizimiga integratsiyalashuvini tezlashtirish. 
Respublika iqtisodiyotini rivojlantirishda investitsiyalarning ahamiyati quyidagilarda 
namoyon bo‘ladi: 
– birinchidan, ishlab chiqarishga zamonaviy texnika va texnologiyalarni joriy etib, 
eksportga mo‘ljallangan mahsulotlarni ishlab chiqarishni rivojlantiradi;
– ikkinchidan, import o‘rnini bosuvchi tovar ishlab chiqarishni yo‘lga qo‘yish va buning 
uchun xorijiy investitsiyalarni iqtisodiyotning ustuvor sohalariga yo‘naltirish va pirovardida, 
aholining me‘yordagi turmush darajasini ta‘minlash (farovonligini oshirish) imkonini yaratadi;
– uchinchidan, kichik biznes va xususiy tadbirkorlikni rivojlantirish va qishloq xo‘jaligi 
ishlab chiqarishini jadalashtirish orqali o‘sib borayotgan aholini ish joylari bilan ta‘minlaydi;
– to‘rtinchidan, korxonalarning eskirgan ishlab chiqarish quvvatlarini, moddiy-texnik 
bazasini yangilaydi va texnik qayta qurollantiradi;
– beshinchidan, tabiiy resurslarni qayta ishlovchi korxonalarni barpo etishga 
ko‘maklashadi va h.k.

---

O‘QUV MATERIALLARI 
14