Ma’ruzalar matni toshkent -2023y. Kirish

O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI TRANSPORT VAZIRLIGI
TOShKENT DAVLAT TRANSPORT UNIVERSITETI

“Iqtisodiyot” fakulteti

“Transport iqtisodiyoti” kafedrasi

“AVOMOBIL TOTRANSPORTI KOLXONALARINING ISHLAB CHIQARISH VA XOʼJALIK FAOLIYATI TAXLILI” fanidan

MA’RUZALAR MATNI

Toshkent -2023y.


KIRISH


1.1. Tahlilning ilmiy asoslari va tamoyillari.
Har qanday kognitiv jarayon analitik faoliyatni o'z ichiga oladi. Tahlil (yunon tilidan. tahlil-parchalanish, ajratish, tahlil qilish), turli xil tabiatdagi ob'ektlar va hodisalarni o'rganishning majburiy elementi bo'lib, ularni tarkibiy qismlarga ajratish orqali ilmiy tadqiqot usuli hisoblanadi. Tahlil qilish-bu nafaqat umumiy narsani aks ettirishni, balki alohida ob'ekt yoki guruhda individual, o'ziga xoslikni aniqlashni, so'ngra umumiy qabul qilingan tushunchalar yordamida ma'lum xulosalarni shakllantirishni anglatadi.
Tahlil sintezsiz tasavvur qilib bo'lmaydi. Sintez (yunon. synthesis-ulanish, kompilyatsiya) - bu mavzuni uning qismlarining yaxlitligi, birligi va o'zaro bog'liqligida o'rganish. Bilim nazariyasida tahlil va sintez dialektik jihatdan qarama-qarshi birlikda namoyon bo'ladi.
Bilish jarayoni uch bosqichni o'z ichiga oladi: tafakkur, ilmiy mavhumlik va yangi jumlalarni shakllantirish. Tafakkur — bu dastlabki faktlarni-dastlabki ma'lumotlarni kuzatish va to'plashdan iborat bo'lgan bilishning dastlabki bosqichi. Ikkinchi bosqichda, uni qayta ishlashdan keyin olingan ob'ektiv ma'lumotlarga asoslanib, tadqiqotchi ob'ektning rivojlanishi va holatini aniqlaydi. Ushbu bosqich birinchisining davomi bo'lib xizmat qiladi, chunki dastlabki ma'lumotlarni qayta ishlash ular orasidagi bog'lanishdir. Ilmiy mavhumlik bosqichida ko'plab farazlar — nazariy hukmlar ilgari surilishi kerak va ular qanchalik ko'p bo'lsa, maqbul echimni olish ehtimoli shunchalik yuqori bo'ladi.
Yakuniy bosqich natijalarni umumlashtirish, xulosalarni shakllantirish va tashkiliy, texnik, ijtimoiy-iqtisodiy va boshqa sohalarda yangi amaliy takliflarni ishlab chiqishdan iborat.
Analitik ish ijodiy, tadqiqot, kognitiv yondashuvni talab qiladigan inson faoliyatining barcha sohalariga ta'sir qiladi.
Iqtisodiy jarayonlarni ularning shakllanishi va rivojlanishida o'rganadigan iqtisodiy tahlil iqtisodiy faoliyat natijalariga ta'sir qiluvchi omillarni aniqlashga imkon beradi. U bilimlarning falsafiy nazariyasi, foydalilik nazariyasi va iqtisodiyotga asoslangan amaliy fan. Tadqiqot vositasi sifatida u statistika, matematika, kibernetika va boshqalar kabi fanlarning yutuqlaridan foydalanadi.
Boshqaruv ob'ektlarining to'liq xususiyatlarini bilish, ishlab chiqarish jarayonlarini oqilona baholash, ijtimoiy-iqtisodiy tizimlarning alohida elementlari faoliyatining ishonchli ko'rsatkichlari mavjudligi ob'ektiv boshqaruv qarorlarini qabul qilishga imkon beradi. Bunga asosan operatsion va keng qamrovli tahlil tufayli erishiladi.
Iqtisodiy tahlil quyidagi printsiplarga asoslanadi: * ilmiy (falsafaning nazariy bazasida tahlil qilinayotgan ob'ektning rivojlanish qonuniyatlari va tendentsiyalarini bilish, ilmiy va texnologik taraqqiyot yutuqlari, to'g'ri prognozlar, echimlar samaradorligini baholash va boshqalar); * izchillik va murakkablik • izchillik tahlil qilinayotgan tashkilotni uning ishlash qonunlariga muvofiq murakkab ochiq tizim sifatida ko'rib chiqishdan iborat; murakkablik deganda iqtisodiyotni, iqtisodiy hodisalarni, jarayonlarni va boshqa omillarni (texnika, texnologiya, ishlab chiqarish, mehnat va boshqaruvni tashkil etish, sotsiologiya va boshqalar) o'zaro bog'liqligi va o'zaro bog'liqligini o'rganish tushuniladi; * axborot mazmuni • to'liq, ishonchli, o'z vaqtida, murakkab va vizual axborot bazasining mavjudligi, shuningdek bunday statistik va matematik usullardan foydalanish, hodisalarning iqtisodiy asoslarini yashirmaydigan); * dinamizm • ob'ektlar va hodisalarni dialektik rivojlanishida ko'rib chiqishda namoyon bo'ladi); * asosiy narsani ta'kidlash (maqsad va unga erishish usullarini tanlashni o'z ichiga oladi); • samaradorlik (tahlil bilan bog'liq xarajatlar uning bajarilishi natijasida olingan iqtisodiy samaradan sezilarli darajada kam bo'lishi kerak); • samaradorlik va oshkoralik (tahlil natijalarini manfaatdor bo'linmalar va ijrochilarga etkazish, aniqlangan kamchiliklarni bartaraf etish bo'yicha tadbirlarni keng muhokama qilish).