Mashina detallarining ishchanlik qobiliyati va

uglerodli po’latlar uchun [S
τ
] = 1,3... 1,6; 
kulrang cho’yan uchun [S
β
]= 2,1...2,4. 
O’zgaruvchan kuchlanishlarda detallarning chidamliligani baholashda 
ularning konstruktiv shakllari, o’lchamlari, yuzasining holati va boshqa omillar 
albatta hisobga olinishi darkor. 

a
va 

a 
sikl amplitudali o’zgaruvchan kuchlanish ta’sirida mustahkamlik 
zahirasining hisobiy koeffisientlari quyidagicha aniqdanadi:
normal kuchlanishlar holida (egilish, cho’zilish-siqilish) 
(2.4) 
urinma kuchlanishlar holida (buralish, kesilish) 
(2.5) 
O’zgaruvchan normal va urinma kuchlanishlarning birgalikdaga ta’sirida 
(masalan, egilish va buralish) mustahkamlik zahirasi umumiy koeffisienti 
quyidagicha ifodalanadi: 
(2.6) 
bu yerda: 

S
va

S
- yuqoridagi ifodalar orqali aniqlangan. O’zgaruvchan 
kuchlanishlarda po’lat detallar uchun yuqori aniqlikdagi hisoblashlarda 
[S]=1,3...1,5; juda aniq bo’lmagan hisoblashlarda [S] = 1,6...2,1; qiymatlarni qabul 
qilish tavsiya etiladi. 
Mashina detallarining kontakt mustahkamligi 
Qator mashina detallarining ish qobiliyati ularning ishchi (kontakt) yuzalarining 
kontakt mustahkamligi orqali aniqlanadi. Bu yuzalarning yemirilishi bir-biriga 
siqilgan ikkita qiya chizikli yuzalarning kontakt joyida hosil bo’ladigan kontakt 
kuchlanishlar (σ
n
) ta’sirida yuz beradi. N indeksi kontakt kuchlanishlar 
nazariyasining asoschisi G.Gers (Hertz) sharafiga qo’yilgan. 

---

2.7-rasm. Kontakt kuchlanishlarga oid sxema 
Tashqi yuklama mavjud bo’lmagan taqdirda qiya chiziqli yuzalarning 
boshlang’ich kontakti nuqtaviy (ikkita shar misolida) yoki chiziqli (ikkita silindr 
misolida) bo’ladi. Tashqi yuklama qo’yilgandan so’ng bu yuzalarning boshlang’ich 
kontakti (kichik yuzadagi kontakt) yuqori kuchlanishli kontakt holatiga o’tadi. Bu 
kuchlanishlar elliptik qonun asosida taqsimlanadi (yoyiladi). σ
n
ning eng katta 
qiymati tishli, chervyakli va boshqa turdaga uzatmalar hamda dumalash 
podshipniklari uchun ishchanlik qobiliyatining asosiy mezoni sifatida qo’llaniladi. 
Tishli g’ildiraklar juftligi uchun taalluqli bo’lgan chiziqli boshlang’ich kontakt 
holida kontakt kuchlanishlarning eng katta qiymati Gers formulasiga ko’ra 
aniqlanadi (bu ifoda ikkita silindrning kontakt zonasi uchun olingan): 
kuchlanishlar holida (buralish, kesilish) 
, MPa (2.7) 
bu yerda: 
b
F
q
r

- kontakt chizig’ining bir birligiga tug’ri keluvchi normal 
yuklama; 
F
k 
- kontakt yuzasiga normal yo’nalgan kuch, N;
b - kontakt chizig’ining ishchi uzunligi , mm; 

kel
 - keltirilgan egrilik radiusi, mm: 
(2.8) 

1
va 

2
 - kontakt nuqtalaridagi egrilik radiusi (minus belgasi 

1
 radiusli chiziq 
yuzaning 

2 
 radiusli botiq yuzaga kontaktida olinadi); 
E 
kel
- keltirilgan elastiklik moduli 
(2.9) 
E
1
va E
2
- silindr materiallarining elastiklik moduli; agarda silindrlar 
materiaplari bir xil bo’lsa, u holda E
kel
= E
1
+ E
2
; μ = 0,3 - Puasson koeffisienti. 

---

Kontakt mustahkamlik sharti 
σ
n
 ≤ [σ]
n
 bo’ladi. 
Bu erda: [σ]