Mashina detallarining ishchanlik qobiliyati va

 
Mashina detallaridagi mahalliy kuchlanishlar. 
Chidamlilik chegarasi qiymatiga detallarning o’lchamlari, shakli va detal 
sirtining holati to’g’ridan-to’g’ri ta’sir etadi. 
O’lchamlar ta’siri. Detal ko’ndlaang kesimining mutlaq o’lchamlari qanchalik 
katta bo’lsa, chidamlilik chegarasi shunchalik kichik bo’ladi. Geometrik o’xshash 
detallarning chidamlilik chegarasi ham ularning mutlaq o’lchamlari ortishi bilan 
kamayadi. Bunga sabab deb, statik nazariyaga ko’ra, detal o’lchami oshsa, ichki 
nuqsonlar 
(gaz 
pufakchalari, 
tarkibning 
bir 
tekis 
emasligi, 
chiqit 
qo’shimchalarining borligi va h.k.) uchrash ehtimolining ortishidir. Bu holat 
mutlaq o’lchamlarning ta’sirini hisobga oluvchi K
d
koeffisient orqali e’tiborga 
olinadi. (2.1-jadval). 
2.1- jadval 
K
d
 koeffisientining qiymatlari (qisqartma) 
Deformasiya turi
va material 
Valning diametri d, mm. 
20 
30 
40 
50 
70 
100 
Uglerodli po’latlar egilish 
0,92 
0,88 
0,85 
0,81 
0,76 
0,71 
Legarlangan po’latlar uchun 
egilish va barcha po’latlar uchun 
buralish 
0,83 
0,77 
0,73 
0,70 
0,67 
0,62 

---

Shaklning ta’siri. Detach ko’ndalang kesimining shakli keskin o’zgargan 
qismida (o’tish kesimlarida, teshikchalar atrofida, o’yiqchalar, yo’nilgan joylar, 
rezbalar va boshqalarda) hosil bo’ladigan kuchlanishlar materiallar qarshiligi 
kursida qo’llanib topiladigan nominal qiymatlardan farkli bo’ladi (2.6-rasm). 
2.6-rasm. Kuchsizlangan qismdagi eng katta kuchlanishlarni kamaytirish 
Kuchlanishlarning mahalliy oshishi hodisasi kuchlanishlarning jamlanishi deb 
ataladi. Kuchlanishlar jamlanishini kamaytirish uchun detalning umumiy qalinliga 
oshiriladi (3.6-rasm, b), detalning ma’lum qismi kuchaytiriladi (2.6-rasm, v), turli 
materiallar yoki termik ishlov usullari yordamida zaruriy holatga erishiladi. 
Detalning kuchlanishlar jamlanishini vujudga keltiruvchi kuchlanishni jamlagich 
(konsentrator) zonasida kuchlanishlarning ko’p marotaba o’zgarishi yoriqlarning 
muddati-dan ilgari paydo bo’lishiga va buning natijasida toliqib emirilishga olib 
keladi. 
Detal shaklining toliqish chegarasiga ta’siri kuchlanishlar jamlanishining 
effektiv koeffisienti K
σ
(K
τ
) orqali hisobga olinadi. Bu koeffisient bir xil 
o’lchamdagi silliq va kuchlanishni jamlagichi mavjud bo’lgan 2 ta namunaning bir 
xil yuklanishdaga chidamlilik chegaralarining nisbati kabi aniqlanadi. 
Konstruksiyalarda ko’proq uchraydigan kuchlanishni jamlagichlar uchun K
σ
 va 
K
τ
 qiymatlari 3.2-jadvalda keltirilgan. 
2.2-jadval